وحید شقاقی‌شهری کارشناس اقتصادی: مقایسه وضعیت صندوق توسعه ملی ایران با کشورهای منطقه حکایت از چالشی بزرگ دارد، بطوریکه ثروت صندوق ایران با این کشورها تفاوت فاحشی پیدا کرده است. درضمن در سال‌های آینده نزدیک نفت دیگر کالای استراتژیک نخواهد بود و ماهیت خود را تا 2030 میلادی از دست خواهد داد. بنابراین دیگر تزریق منابع به صندوق ثروت مقدور نخواهد بود. این درحالی است که برآوردها نشان از این دارد تاکنون (از دهه 50 تا دهه 90) بیش از 1.5 تریلیون دلار نفت فروخته‌ایم و وضعیت فعلی صندوق به هیچ عنوان شایسته و قابل دفاع با این میزان فروش نفت حداقل برای نسل‌های بعدی نیست.
اینکه دولت‌ها عادت کرده‌اند به انحای مختلف برای پوشش کسری‌های بودجه و یا پوشش هزینه‌های عمرانی و تأمین برخی اقلام ضروری مانند تأمین دارو، چشم به صندوق توسعه ملی بدوزند، تأسف بار است. در مجموع آنچه از صندوق باقی مانده، یک تجربه شکست خورده است و درس عبرت برای آیندگان که این صندوق توسعه ملی چرا نتواست به رسالت خود عمل کند و به این سرنوشت بد محکوم شده‌است.
قصه پر درد و غصه صندوق ثروت ایران خود حدیث مفصل است که باید عمیق بدان پرداخته شود. تجربه صندوق‌های ثروت در جهان در کشورهایی مانند نروژ و دیگر کشورها تجربه‌ای موفق بوده و همین موضوع باعث شد اجماع نخبگانی در برنامه پنجم توسعه شکل بگیرد که حساب ذخیره ارزی که کارکرد خود را به دلیل برداشت‌های مکرر از دست داده بود، تبدیل به صندوق ثروت شود که به این راحتی امکان برداشت نداشته باشد و این صندوق ثروت بین نسلی برای توسعه سرمایه گذاری در کشور و نیز سودآوری و ماندگاری برای نسل‌های بعدی مدنظر باشد.
درضمن در سال اول برنامه پنجم (1390) قرار شد 20 درصد از محل درآمدهای نفتی به صندوق ثروت که به نام صندوق توسعه ملی هم معروف شده بود، واریز شود و از سال اول به بعد، هر سال سه واحد درصد به این 20 درصد افزوده شود.بعدها در قالب برنامه ششم این رقم به 30 درصد تغییر کرد طبق برنامه ششم قرار شد هرساله 2 درصد هم به این رقم اضافه شود که طبق قانون در سال 1403، 42 درصد از منابع نفتی به صندوق تعلق دارد.
اما این در حالی است که میانگین واریزی سهم صادرات نفت به صندوق در سال‌های اخیر به‌طور متوسط 10 درصد بوده است. این خود حکایت از این دارد هر ساله به دلایل متعدد این هدف محقق نشده است و دولت‌ها با استدلال‌های متعدد از واریز میزان مورد نظر و تعیین شده البته با اجازه از رهبری شانه خالی کرده‌اند.
طبق آخرین گزارش‌های صندوق توسعه ملی، از مجموع بیش از 150 میلیارد دلار منابع وارد شده به این صندوق، حدود 100 میلیارد دلار از طرف دولت‌های گذشته برای ایجاد زیرساخت‌ها، تأمین اعتبار چند فاز گاز پارس جنوبی و حدود نیمی از 40 میلیارد دلار آن نیز جهت پرداخت به نهادهای عمومی غیردولتی برداشت شده و فقط 10 میلیارد دلار نزد بانک مرکزی باقی مانده است. همین مساله خود نیازمند شفاف سازی و اعلام آخرین وضعیت صندوق و آسیب شناسی دارد، چراکه یکی از کارکردهای این صندوق این بوده که باید ثروت برای نسل‌های آتی حفظ شود.
در ضمن هزینه کرد از صندوق برای هزینه‌های جاری و غیرسودآور و پرداخت دیون و بدهی‌های دولت به هیچ وجه با رسالت صندوق به هیچ عنوان همخوانی ندارد.
تجربه جهانی از عملکرد موفق صندوق‌های ثروت حکایت از این دارد که مدیران صندوق‌های ثروت تلاش کرده‌اند با سرمایه گذاری در پروژه‌های سودآور، هرساله بر ارزش صندوق بیفزایند. درضمن هرساله گزارش شفاف نیز از افزایش سودآوری صندوق برای عموم مردم خود منتشر می‌کنند. این تجربه برای نروژ و سایر کشورها بالاخص کشورهای عربی وجود دارد. درحال حاضر صندوق ثروت نروژ بالغ بر 1.7 تریلیون دلار ثروت دارد.
همچنین صندوق‌های ثروت کشورهای حاشیه خلیج فارس بالغ بر 4 تریلیون دلار ثروت دارند. طبق آخرین آمار، صندوق ثروت (سرمایه گذاری) امارات متحده عربی 993 میلیارد دلار، صندوق سرمایه گذاری کویت 980 میلیارد دلار، صندوق سرمایه گذاری عربستان 925 میلیارد دلار و برای قطر 526 میلیارد دلار ثروت گزارش شده است و کشورهای عربی هم با یک مدیریت قوی و برپایه ثروت کلان این صندوق‌ها، درحال برداشت گام‌های بسیار بزرگ برای توسعه چشمگیر در حوزه‌های بکر اقتصاد دانش بنیان و اجرای مگاپروژه‌های جهانی در راستای پیشرفت اقتصادی هستند، بطوریکه طبق شواهد از ده مگاپروژه جهانی، 5 پروژه برای کشورهای عربی است.
