گروه اقتصادی: نشست «ارزیابی مبانی نظری تصمیم‌گیری‌های اقتصادی در ایران با تاکید بر نرخ ارز» با حضور کارشناسان اقتصادی در موسسه مطالعات دین و اقتصاد برگزار شد. در این نشست حسن سبحانی، اقتصاددان گفت: خاستگاه تئوری‌ها به فهم مسائل کمک می‌کند و از تئوری معطوف به خاستگاه «باید» استخراج نمی‌شود. تئوری توصیف شرایط به وجود آمده است، به طور مشخص در مورد ارز این مساله وجود دارد که پس از اینکه رابطه بین طلا و دلار در 1971 حذف شد با توجه به اینکه قبل از آن بین پول‌های کشورها با طلا و بین طلا با دلار نسبت ثابتی برقرار بود بازار ارز شکل گرفت، کارکرد بازار عبارت است از حضور توامان تقاضا و عرضه برای کالا به گونه‌ای که در قیمت‌های مختلف تقاضا و عرضه مختلف را می‌توان تعریف کرد. تقاضای دارای حساسیت به قیمت و عرضه دارای حساسیت به قیمت در بازار اهمیت دارد.
وی افزود: بازار را مکان هندسی نقاطی پیوسته می‌نامند که دقیقاً می‌گوید در هر قیمتی چقدر عرضه و تقاضا وجود دارد؛ آیا در ایران چیزی به نام بازار ارز داریم یا نه؟ در دوره‌های مختلف تحت عناوینی انواعی از ارز در اقتصاد ایران مطرح بوده و الان ارزها با عناوینی گوناگونی وجود دارد، آیا ارز ترجیحی بازار دارد؟ برای ارز ترجیحی عرضه و تقاضا وجود ندارد و دولت آن را مصروف کالاهای اساسی و دارو می‌کند و بر آن قیمت می‌گذارد، در مورد این قیمت حرف و حدیث است و قیمت آن را عرضه و تقاضا تعیین نمی‌کند پس این ارز بازار ندارد ارز و نیمایی هم همین طور است، بانک مرکزی با تعطیل کردن ارز نیمایی ارز توافقی را از 24 آذر آغاز کرده است، در اطلاق بازار به یک مقوله توافقی از نظر علمی تردید زیادی وجود دارد و هیچ مشخص نیست که چقدر عرضه می‌شود و چه کسانی متقاضی هستند.
سبحانی ادامه داد: در بازار آزاد تقاضاکنندگان و عرضه‌کنندگان تکلیف بازار را روشن می‌کنند و نمی‌دانیم سهم این بازار چقدر از بازار ارز کشور است و چه کسانی به آن ارز وارد می‌کنند؟ عرضه‌کنندگان، صادرکنندگان غیرنفتی هستند که ارز خود را به نیما نمی‌دهند، قاچاقچیانی هستند که صادرکننده هستند، ارزهای خانگی و خود بانک مرکزی و غیره نیز کسانی هستند که به این بازار ارز تزریق می‌کنند، تقاضاکنندگان این بازار واردکنندگان رسمی و یا کسانی هستند که می‌خواهند واردات قاچاق کنند، کسانی که می‌خواهند سرمایه از کشور خارج کنند، دریافت‌کنندگان ارز مسافری، سفته بازان و تقاضاکنندگان سازمان‌یافته نیز شماری دیگر از متقاضیان هستند.
این اقتصاددان ادامه داد: ارز آزاد با وجود مسائل خلاف قانون بازار است و البته سهم آن بالاتر از پنج درصد نیست چون این بازار ابهامات زیادی دارد قیمت در آنجا جعلی و مصنوعی است چون قابل رصد کردن نیست و اگر بخواهیم به ارز آزاد اطلاق بازار داشته باشیم مشکلاتی در آن وجود دارد و تعرفه‌های تجاری، تحریم، بورس‌بازی، مداخله دولت در بازار ارز بر بازار ارز آزاد تأثیر می‌گذارد و بنابراین در قیمت ارز در این بازار تردید ایجاد می‌کند در نتیجه ما بازار ارز آزاد نداریم.
سبحانی گفت: دلیل اهمیت ارز آزاد در میان انواع ارز این است که بانک مرکزی در سال 1402 ارزش صادرات غیرنفتی را 43.7 میلیارد دلار و ارزش واردات غیرنفتی را 76.9 میلیارد دلار اعلام کرد حتی اگر همه این 43.7 میلیارد دلار به دولت تحویل داده شده باشد تفاوت ارز صادراتی و وارداتی را دولت باید تأمین کند. در همین حال افزایش قیمت ارز مطلوب صادرکنندگان و مطلوب دولت هست و الان هیچ کس حتی دولت هم مخفی نمی‌کند که از افزایش درآمد حاصل از افزایش قیمت ارز استقبال می‌کند بنابراین اگر مقامات دولتی می‌گویند با افزایش قیمت ارز می‌خواهند جلوی رانت‌خواری را بگیرند باید ببیند این رانت گیر چه کسی می‌آید؟
وی تصریح کرد: در تاریخ اقتصاد سیاسی ایران عدد نرخ ارز همیشه اسم رمز افزایش قیمت‌هایی بوده که تحت عنوان یارانه پنهان در اقتصاد ایران مطرح بوده است.
فرشاد مؤمنی، اقتصاددان نیز در این نشست با نکوهش شوک ارزی در کشور گفت: اگر قرار است تصمیمی بگیریم باید تصمیمات را در کادر مقبولی قرار دهیم و بدیهیات عقل سلیم را در اداره کشور در نظر داشته باشیم. اگر شوک نرخ ارز این قدر نجات‌دهنده است یکباره آن را به 100 هزار تومان برسانید تا وعده‌هایی که می‌گویید اتفاق بیفتد و کشور نجات پیدا کند، آقای مسعود نیلی در کتاب اقتصاد ایران گفته است که چرا ما فکر می‌کردیم با دستکاری نرخ ارز اقتصاد و تولید و سرمایه‌گذاری افزایش پیدا می‌کند و توضیح می‌دهد چرا هیچ یک از آنچه عزیزان فکر می‌کردند اتفاق نیفتاد؟ خود ایشان به عنوان طرفدار افراطی وارد کردن شوک به نرخ ارز توضیح می‌دهند که کار ما به جایی رسیده که به اتخاذ تصمیمات لحظه‌ای رسیده‌ایم.
وی افزود: در فاصله زمانی نسبتاً کوتاهی برای اولین بار پس از انقلاب اسلامی با شورش‌های شهری با مضمون غیرسیاسی رو به رو شده‌ایم و به این دلیل که کارد به استخوان مردم رسیده است. برای اینکه بخواهیم کمکی به حکومت بکنیم باید نشان دهیم این دور باطلی که اقتصاد و جامعه ایران را اسیر کرده هر بار که تکرار می‌شود به عمق فجایع در ایران اضافه می‌کند و این شرایط کشور را بیش از پیش شکننده می‌کند.
مؤمنی ادامه داد: نکته دوم پیشنهادهای اجرایی عملی مشخص است، در کادر بدیهیات اولیه عقلی برای اداره حکومت به عنوان توضیح بند اول، شاید حیاتی‌ترین کاری که می‌شود کرد این است که بدانیم در چهارچوب مناسبات رانتی زندگی می‌کنیم و در این چهارچوب قاعده تصمیم‌ها شتاب‌زده و با بی‌اعتنایی به مناسبات کارشناسی شده است.
وی افزود: رویکرد اقتصاد سیاسی غایت‌محور است و می‌گوید در فرآیند تصمیم‌گیری شما را می‌ترسانند و مجبور می‌کنند به یک تصمیم تن دهید مثلاً آقای احمدی نژاد ادعا می‌کرد که دنبال عدالت است اما ما سعی کردیم به ایشان بفهمانیم که عدالت با سیاست‌های تورم‌زا سنخیت ندارد، آقای پزشکیان هم همین حرف‌ها را می‌زند و کارهای آقای احمدی‌نژاد را تکرار می‌کند.
این اقتصاددان اظهار کرد: گزارش سال 1402 بودجه خانوار نشان می‌دهد که در این سال نسبت به سال 1401 خط فقر مطلق سرانه کشور 49 درصد افزیش پیدا کرده است و سیاست‌های غلطی که در سال 1401 انجام شد، سبب شد در سال 1402 این اتفاق بیفتد، این گزارش نشان می‌دهد نابرابری‌ها در سال 1402 نسبت به 1401 بدتر شده است، آیا واقعاً حکومتگران گرامی ما نمی‌دانند که نابرابری‌های تا چه اندازه نیروی محرک گسترش فقر و افزایش چشمگیر وابستگی به دنیای خارج و افزایش فساد و تخریب محیط زیست است؟
وی تصرح کرد: بحث بر سر این است که اگر در جلسه غیرعلنی مجلس در 4 دی 1403 می‌گویند که افزایش قیمت ارز به نفع کشور است من می‌گویم این یک دروغ بزرگ است مگر اینکه بگوییم منظور ایشان از کشور، رانت خوارها و رباخوارها باشند و اما اگر وضعیت معیشت مردم است این دروغ بزرگی است. به نظر من کسی که این دروغ را گفته انشآلله که قصد دروغ‌گویی نداشته و استنباطی را مطرح کرده، وگرنه این شخص نه صلاحیتی دارد برای فهم آنچه در 35 سال گذشته در کشور اتفاق افتاده و نه صلاحیت مدیریت در شرایط خطیر کنونی را دارد.
مؤمنی خاطرنشان کرد: به ازای هر شوکی که به قیمت‌ها در 35 سال گذشته وارد شده، ایران بی‌سابقه‌ترین جهش‌ها در نقدینگی و بی‌سابقه‌ترین جهش‌ها در نرخ بهره را تجربه کرده است، در حالی که حساسیتی که در قرآن نسبت به ربا نشان داده شده با حساسیتی که نسب به زلف خانم‌ها نشان داده شده یکسان نیست. به قاعده این تجربه‌های تقریباً 35 سال است بدون استثنا هر بار که این شوک‌های قیمتی وارد شده ما با جهش واردات روبه‌رو بودیم و این امر بازار را برای مافیای واردات پررنگ‌تر می‌کند، چطور شرافت شما قبول می‌کند که ایران این همه هزینه و نیروی کار باکیفیت تربیت کند و بعد شما با ضربه زدن به تولید و رونق بخشی به واردات شرایطی را فراهم آورید که اینها سرخورده کشور را ترک کنند، به آنجایی بروند که شما در تبلیغات رسمی از آنها به استکبار جهانی یاد می‌کنید.
این اقتصاددان اظهار کرد: از 1379 تا 1400، 2000 درصد جهش در نرخ ارز تجربه شده و به طور متوسط سالانه 44 درصد بر واردات ما افزوده شده است، حکومتگران ما نمی‌فهمند در شرایطی که ایران در تحریم است با روی کار آمدن رئیس جمهور منتخب امریکا برنامه دسترسی به ذخایر استراتژیک ارزی برای کشور تا چه اندازه تاثیرگذار است؟ در این 35 سال حسب گزارش‌های رسمی بانک مرکزی نرخ ارز عامدانه بالا برده و گفته می‌شود حالا که نرخ بالا رفته ارز تزریق شود به بازار آزاد، این اتلاف ذخایر استراتژیک کشور در شرایط کنونی که تولید و رفاه مردم ضربه‌های مهلک خورده به نفع چه کسی است؟ این سیاست‌های تورم‌زا که بنیه تولیدی کشور را در ابعاد بی‌سابقه‌ای میان تهی کرده و هر تولیدکننده‌ای که بر عمق ساخت داخل اضافه کند را به ورشکستگی سوق می‌دهد و هر که به مونتاژکاری روی آورد بیشتر سود می‌برد، قابل اغماض نیست.
مؤمنی گفت: بازار سرمایه کشور هم الان در حد نصاب در اداره حکومت نیست و حکومت هر قدر پول خرج می‌کند که رفتار بازار سرمای را هنجار کند آنچه در این بازار انجام می‌شود ضد آن چیزی است که برای آن خرج شده ضمن اینکه حاکمیت‌زدایی از بازار کار وحشتناک‌تر است؛ در گزارش‌های رسمی مقامات حکومتی به صراحت می‌گویند که دوسوم بازار کار ایران را بازار کار غیررسمی تشکیل داده و در آن قاعده‌گذاری‌های دولت کار نمی‌کند؛ در شرایطی که تهدید نظامی بیرونی وجود دارد و آدم‌های شروری دور تا دور ما قرار گرفته‌اند که اتصالات مشکوکی با نظام سلطه دارند نباید منابع استراتژیک ارزی به راحتی هدر رود.
