محمد جواد خلیلی : در روزهایی که بهار هنوز نیمه‌راه را طی کرده آمارهای مصرف انرژی از رکوردهایی حکایت دارند که معمولاً در اوج تابستان انتظار می‌رفت. گرمای زودهنگام، بار اضافه روی شبکه برق و افزایش تولید نیروگاه‌ها باعث شده مصرف گاز در کشور جهش پیدا کند. در همین حال صنعت گاز، که باید از فرصت ماه‌های گرم برای تعمیرات اساسی در پالایشگاه‌ها و زیرساخت‌های خود استفاده کند، حالا با بحرانی چندوجهی مواجه شده است؛ ناترازی انرژی از یک‌سو و تقاضای فزاینده برای گاز از سوی دیگر، برنامه‌های تعمیر و نگهداری را با تأخیر، فشار و محدودیت مواجه کرده‌اند. به گزارش روزنامه «نقش اقتصاد» ایران که از بزرگ‌ترین دارندگان ذخایر گاز جهان است با وجود توان بالقوه در عمل با کمبود گاز برای مصرف داخلی روبه‌روست. افزایش تقاضا برای برق در پی گرمای شدید، نیروگاه‌ها را ناچار کرده از گاز بیشتری برای تولید انرژی استفاده کنند. این وضعیت، سهم گاز پالایشگاه‌ها و تعمیرات را کاهش داده و زنگ خطر جدی را برای پایداری صنعت گاز به صدا درآورده است. در چنین شرایطی، پرسش اساسی این است که وقتی بهار به تابستان برسد و گرمای بیشتری را به همراه بیاورد، صنعت گاز چطور خواهد توانست بین نیاز فوری به تولید و الزام به تعمیرات حیاتی تعادل برقرار کند؟
زیرساخت‌های آماده، اما مصرف گاز بالاست
با پایان یافتن تعمیرات اساسی در پالایشگاه‌های گاز کشور و آمادگی زیرساخت‌ها برای تولید، مصرف بالای گاز در فصل سرد به چالشی جدی برای تأمین پایدار این انرژی حیاتی تبدیل شده است. ایران به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین دارندگان ذخایر گاز طبیعی جهان، تولید گاز را به‌طور گسترده‌ای در دستور کار خود قرار داده است. ظرفیت تولید روزانه گاز کشور حدود 840 میلیون مترمکعب است. این تولید به کمک مجموعه‌ای از پالایشگاه‌های گاز در نقاط مختلف کشور انجام می‌شود که پس از پایان تعمیرات اساسی، آماده بهره‌برداری پایدارند. بیش از 75 درصد سبد انرژی ایران به گاز طبیعی اختصاص دارد. این انرژی، نقشی کلیدی در تأمین نیازهای بخش‌های مختلف از جمله خانگی، تجاری، صنایع و نیروگاه‌ها دارد.
ناترازی گاز، چالش واحدهای تولیدی
ناترازی انرژی گاز به یک چالش اساسی، به خصوص برای صنایع تبدیل شده است. قطعی گاز در فصول سرد و زیان‌های ناشی از آن در بخش تولید، صنایع را با مشکلات جدی مواجه کرده است. برای جبران عوارض این امر، صنایع می‌توانند بخاری‌های راندمان بالا را جایگزین بخاری‌های با راندمان پایین کنند. هدف اصلی این طرح، کاهش اتلاف انرژی و مدیریت آن است. با اجرای این طرح، می‌توان از هدررفت انرژی جلوگیری کرد و بهره‌وری را افزایش داد.
هدررفت گاز معادل 721 میلیون بشکه نفت
میزان هدررفت گاز پیش از رسیدن به مصرف‌کنندگان نهایی به اندازه 721 میلیون بشکه نفت در سال تخمین زده شده است که به معنای اتلاف روزانه بیش از 300 میلیون مترمکعب گاز در طول زنجیره تأمین است. این مقادیر نشان‌دهنده مشکلات قابل توجهی در فرایندهای تولید و توزیع گاز است که موجب افزایش هزینه‌ها و کاهش کارایی در بهره‌برداری از منابع انرژی می‌شود. اگر دولت به بهینه‌سازی فرایندهای تولید و توزیع بپردازد، می‌تواند به طور قابل توجهی ناترازی فعلی مصرف گاز، که بین 200 تا 300 میلیون مترمکعب در روز برآورد می‌شود، را کاهش دهد.
راهکارهای رفع ناترازی انرژی
در حال حاضر دو پاسخ عمده به مسئله ناترازی انرژی داده می‌شود؛ نخست، اختصاص منابع به وزارت نفت جهت افزایش تولید و دوم، اصلاح قیمت انرژی در کشور. اما با توجه به واقعیات اجتماعی و شرایط اقتصادی کشور، هیچکدام نمی‌توانند به عنوان محور راهکارها مدنظر قرار گیرند؛ لذا با توجه به شرایط کشور، برای حل مساله ناترازی انرژی، باید بسته‌ای از راهکارهای ترکیبی که هرکدام بخشی از مسئله را حل می‌کنند، به مسئله ناترازی پاسخ داد.
افزایش تولید و تأمین پایدار فرآورده‌های نفتی
در قانون بودجه سال 1402 و در ماده (45) برنامه هفتم پیشرفت، احکامی برای اجرای پروژه‌های ارتقای پالایشگاهی با تخصیص درصدی از سود سالیانه برای این پروژه‌ها دیده شده و این منابع برای اجرای این پروژه‌ها در دسترس پالایشگاه‌ها است که می‌تواند نقش جدی در بهبود سبد پالایشی کشور ایفا نماید. از طرف دیگر، حفظ همه پروژه‌ها ذیل قانون حمایت از توسعه صنایع پایین‌دستی که باید برای افزایش ظرفیت پالایشی کشور مورد توجه جدی قرار گیرد، محل سؤال است. بنظر می‌رسد نیاز به یک بازنگری در پروژه‌های ذیل این قانون برای بهبود پیشرفت احداث این واحدها وجود دارد
بهینه‌سازی مصرف گاز صنایع: راهی به سوی تعادل گاز طبیعی
استفاده از فناوری‌های پیشرفته در فرآیندهای تولید صنعتی می‌تواند به کاهش مصرف انرژی و افزایش بهره‌وری کمک کند. این فناوری‌ها شامل سیستم‌های هوشمند مدیریت انرژی، تجهیزات با کارایی بالا و سیستم‌های اتوماسیون پیشرفته است. یکی از مهمترین اقدامات برای بهینه‌سازی مصرف گاز، آموزش کارکنان و مدیران صنایع درباره روش‌های کاهش مصرف انرژی و بهره‌وری بیشتر است. برگزاری دوره‌های آموزشی و کارگاه‌های عملی می‌تواند به افزایش آگاهی و مهارت‌های لازم در این زمینه کمک کند. جایگزینی بخشی از مصرف گاز طبیعی با منابع انرژی تجدیدپذیر مانند انرژی خورشیدی و بادی می‌تواند به کاهش فشار بر منابع گاز طبیعی کمک کند. این اقدام نه تنها به کاهش ناترازی گاز طبیعی کمک می‌کند بلکه تأثیرات زیست‌محیطی مثبتی نیز دارد. بسیاری از تجهیزات صنعتی قدیمی و ناکارآمد هستند و به مصرف بالای انرژی منجر می‌شوند. بازسازی و نوسازی این تجهیزات با مدل‌های جدیدتر و کارآمدتر می‌تواند به کاهش مصرف گاز و بهبود بهره‌وری انرژی کمک کند.
چالش فصل سرما؛ ناترازی گاز
مصرف بیش از حد انرژی در صنایع فلزی، مانند آهن و فولاد و سرب و روی، موجب افزایش هزینه‌های تولید و کاهش سودآوری می‌شود، بلکه سهم قابل توجهی از منابع گازی کشور را به هدر می‌دهد؛ در نتیجه، بهینه‌سازی مصرف انرژی در این بخش‌ها و اجرای استانداردهای بهینه‌سازی می‌تواند تأثیرات چشمگیری بر کاهش اتلاف منابع گازی و بهبود بهره‌وری اقتصادی داشته باشد.
نفس‌های تنگ گاز در گرمای بی‌وقفه
با توجه به چالش‌های موجود در صنعت گاز کشور، از جمله ناترازی انرژی و هدررفت گاز، نیاز به اقدامات جدی و هماهنگ در زمینه بهینه‌سازی مصرف، توسعه زیرساخت‌ها و استفاده از فناوری‌های نوین احساس می‌شود. اجرای برنامه‌های توسعه‌ای و بهره‌گیری از راهکارهای ترکیبی می‌تواند به کاهش ناترازی انرژی و تأمین پایدار گاز در کشور کمک کند. صنعت گاز ایران حالا بیش از هر زمان دیگری میان دو ضرورت گرفتار شده از یک‌سو، نیاز بی‌وقفه نیروگاه‌ها و صنایع به سوخت برای ادامه کار در روزهای گرم و از سوی دیگر نیاز حیاتی زیرساخت‌های گازی به تعمیرات اساسی و اورهال‌هایی که در صورت تعویق، می‌توانند ریسک اختلال در زمستان آینده را بالا ببرند. این دوگانه سخت حاصل سال‌ها ناترازی انرژی، عدم سرمایه‌گذاری پایدار و سیاست‌گذاری‌های مقطعی است که حالا در بهار 1404 به بحران نزدیک شده‌اند. تأخیر در تعمیرات اساسی تنها به معنای یک ریسک فنی نیست بلکه تهدیدی برای امنیت انرژی کشور محسوب می‌شود. اگر دولت و وزارت نفت نتوانند در کوتاه‌ترین زمان، منابع گازی را با برنامه‌ریزی دقیق بین مصرف‌کنندگان و عملیات نگهداری تقسیم کنند، کشور ممکن است در فصول آینده، با بحران‌های شدیدتری روبه‌رو شود. آینده پایداری صنعت گاز ایران نه فقط به فناوری یا منابع زیرزمینی، بلکه به شجاعت تصمیم‌گیری امروز وابسته است.
