نعیم نوربخش مترجم – روزنامه نگار: صادرات انرژی از حوزه دریای خزر در آستانه تحولی بزرگ قرار دارد. در چرخشی دیپلماتیک ترکمنستان آمادگی خود را برای احداث خط لوله ترانس‌کاسپین (خط لوله صادرات گاز در بستر دریای خزر) اعلام کرده است. این خط لوله در صورت احداث و راه‌اندازی می‌تواند حجم گاز تحویل‌شده به اتحادیه اروپا را بسیار افزایش دهد. البته انتظار نمی‌رود که چرخش غرب‌گرایانه عشق‌آباد در تغییر مقصد صادرات انرژی خود تأثیر منفی بر تعهدات فعلی صادراتی این کشور نسبه چین داشته باشد. برآورد می‌شود که این کشور آسیای مرکزی دارای ذخایر کافی از گاز طبیعی برای صادرات همزمان به بازارهای صادراتی شرق و غرب جهان باشد.
اما ورود ترکمنستان به بازار گاز اروپا بی‌تردید به معنای کاهش سهم روسیه از این بازار خواهد بود که نتیجه آن محرومیت کرملین از منابع مالی بسیار ضروری برای تداوم عملیات نظامی در اوکراین می‌باشد. ترکمنستان مدت‌های مدید است که درباره طرح‌های احداث خط لوله در بستر دریای خزر دچار سردرگمی است. اما در اواخر ماه جولای مقامات ترکمنستان موضع محتاطانه خود را کنار گذاشتند. در بیانیه پیچیده و مفصلی که وزارت امور خارجه ترکمنستان منتشر کرده است عشق‌آباد به روشنی حمایت قاطع خود از احداث خط لوله ترانس-کاسپین را اعلام کرده است.
این وزارت‌خانه به طور خاص ضمن تأکید بر پایبندی ترکمنستان به راهبرد تنوع بخشیدن به مسیرهای صدور انرژی از آمادگی این کشور برای ادامه همکاری با شرکایش در احداث خط لوله ترانس‌کاسپین خبر داد. این وزارت‌خانه می‌افزاید که به نظر می‌رسد هیچ‌گونه مانع سیاسی، اقتصادی و مالی در مسیر احداث این خط لوله وجود ندارد و معاهده سال 2018 درباره وضعیت حقوقی دریای خزر یک بستر حقوقی مناسب برای اجرای این پروژه فراهم کرده است. در بیانیه یادشده آمده است که خط لوله ترانس‌کاسپین یک پروژه کاملاً واقع‌گرایانه بوده و از لحاظ اقتصادی بصرفه است. این پروژه می‌تواند برای هدف تأمین انرژی در منطقه اوراسیا کمک ملموسی قلمداد شده و دسترسی بلندمدت و بی‌وقفه به مواد خام را برای مصرف‌کنندگان اروپایی ممکن سازد.چند روز پس از انتشار این بیانیه یک نماینده از ترکمنستان با رییس کمیسیون اروپا «اورسلا فان‌درلین» دیدار کرد و در این ملاقات بر آمادگی ترکمنستان در برقراری تعاملات مؤثر با اتحادیه اروپا تأکید کرد. بیانیه وزارت امور خارجه ترکمنستان سند دیگری است مبنی بر چرخش دیپلماتیک این کشور. اگر برای صادرات به اروپا خط لوله‌ای احداث شود ترکمنستان قادر می‌شود تا بخشی از سهم روسیه در بازار گاز اروپا را از آن خود کند و یا حتی جای روسیه در صادرات گاز به ترکیه را بگیرد. در حال حاضر روسیه 40 درصد از نیاز ترکیه به گاز طبیعی را تأمین می‌کند.در طرح‌های قبلی برای احداث خط لوله صدور گاز در بستر دریای خزر پیش‌بینی شده بود که سالانه 32 میلیارد متر مکعب از طریق آن صادر شود. هر ابتکار تازه برای احداث چنین خط لوله‌ای نیز در فاز ابتدایی روی همین حجم هدف‌گذاری خواهد کرد. هرچه منازعه نظامی میان روسیه و اوکراین طولانی‌تر شود احتمال توسعه ظرفیت این خط لوله از ابتدا یا افزودن خطوط موازی برای توسعه آن بالاتر می‌رود. البته خرابکاری در خط لوله نورداستریم نشان داد که خطوط لوله در بستر دریا در برابر رخدادهای وقفه‌ساز آسیب‌پذیر هستند. بنابراین احداث این خط لوله مخاطرات زیادی به همراه دارد.اما فعلاً شاهدان منطقه‌ای صرفاً از تغییر موضع ترکمنستان خرسند هستند. «آلن ماستارد» سفیر سابق ایالات متحده آمریکا در ترکمنستان با تأکید بر اهمیت این تغییر موضع گفته است همین که فعلاً مقامات ترکمنستان پذیرفته‌اند توافق محدودیت‌زدایی دریای خزر احداث خط لوله میان دو کشور را تسهیل می‌کند خودش گام بزرگی به پیش است. ماستارد از بنیان‌گذاران شرکت «ترانس کاسپین رسورسز» مستقر در آمریکا می‌باشد که به دنبال احداث خط لوله کوتاهی در بستر دریای خزر است تا گازهای فلر و بی‌مصرف فعلی در میادین ترکمنستان را به میادین نفتی آذربایجان منتقل کند. هنوز معلوم نیست که تغییر موضع ترکمنستان به تسریع در پیاده‌سازی این پروژه بینجامد یا این که دولت این کشور روی احداث خط لوله بزرگ‌تری متمرکز است که گاز را از میادین اصلی سواحل ترکمنستان به اروپا برساند.ترکمنستان با داشتن رتبه پنجم جهان از لحاظ حجم ذخایر گازی که بین 10 تا 14 تریلیون متر مکعب برآورد شده است، مدت‌هاست که علاقه‌مند است تا گاز خود را از مسیر دریای خزر، گرجستان و ترکیه به اروپا صادر کند. اما تلاش‌های قبلی برای احداث این خط لوله که به دهه 90 میلادی بازمی‌گردد به موجب مجموعه‌ای از عوامل شامل وجود ذخایر عظیم گاز در سمت آذربایجانی دریای خزر و توسعه تهاجمی زیرساخت صادارت گاز در روسیه به منظور حذف سایر رقبا تاکنون بی‌نتیجه بوده است.
اما امروز به لطف حمله روسیه به اوکراین، ذخایر بی‌پایان گاز ترکمنستان طبق ادبیات بیانیه وزارت امور خارجه این کشور با «استقبال غیرمنتظره» و البته نه چندان بی‌طمع غرب مواجه شده است. 175 میلیارد متر مکعب گازی که روسیه پیش از حمله به خاک اوکراین به اروپا صادر می‌کرد اکنون بی‌مصرف مانده و البته بهای گاز و برق در اروپا نیز حد نصاب‌های بی‌سابقه‌ای را پشت سر گذاشته است. در نتیجه اشتهای اروپا برای گاز ترکمنستان هنوز زیاد است. توافقی که بین آذربایجان و اتحادیه اروپا حاصل شده قرار است صادرات گاز این کشور به اروپا را تا سال 2027 دو برابر کرده و به 20 میلیارد متر مکعب در سال برساند. اما این تنها 12 درصد از خلأ ناشی از توقف صادرات گاز روسیه را پوشش خواهد داد.
هنوز مشخص نیست که آیا باکو قادر خواهد بود همین میزان را نیز تأمین کند چرا که آذربایجان برای تأمین نیازهای داخلی خود نیز باید ظرفیت تولیدش را بالا ببرد و این علاوه بر تعهداتی است که نسبت به اروپا تقبل کرده است. واردات گاز از ترکمنستان می‌تواند به تحقق وعده 20 میلیارد متر مکعبی آذربایجان کمک کند و حتی ظرفیت آن را دو یا سه برابر کند. به نظر می‌رسد این تنها اروپا نیست که به دنبال احداث خط لوله ترانس‌کاسپین است. در تاریه 25 ماه می‌سازمان تنظیم مقررات انرژی ترکیه مجوز شرکت دولتی واردات گاز ترکیه «بوتاس» برای خرید از ترکمنستان را تا 10 سال دیگر و برای بار دوم تمدید کرد. این مجوز در پی انعقاد قراردادی برای واردات سالانه 16 میلیارد متر مکعب گاز از ترکمنستان صادر شده بود. این قرارداد نیز به نوبه خود در اواخر دهه 90 میلادی با امید به احداث خط لوله در بستر دریای خزر امضا شده بود. این اتفاق تاکنون رخ نداده اما آنکارا اعتبار قرارداد واردات گاز را تا امروز تمدید کرده است.
حتی با چراغ سبز عشق‌آباد هنوز این پرسش باقی است: چه کسی قرار است تأمین اعتبار مالی لازم جهت احداث این پروژه چند میلیارد دلاری را تقبل کند؟ رییس‌جمهوری آذربایجان «الهام علی‌اف» در ماه می بر حمایت باکو از احداث این خط لوله تأکید ورزید اما وظیفه تأمین منابع مالی را بر دوش شرکت‌های سرمایه‌گذار در میادین گاز ترکمنستان و اروپا گذاشت. یکی از شرکت‌هایی که نامش به عنوان سرمایه‌گذار مطرح است شرکت ملی نفت ابوظبی یا همان ادنوک است. این شرکت 15 سال است که در استخراج، پالایش و فروش منابع هیدروکربنی ترکمنستان مشارکت دارد. از منابع مالی کافی نیز برخوردار بوده و تمایل دارد سرمایه‌گذاری در خارج از قلمرو امارات متحده عربی را افزایش دهد. این شرکت در چهارم ماه اوت خبر خریداری 30 درصد از منافع میدان گازی آبشرون آذربایجان را منتشر کرد که حکایت از عزم آن برای حضوری فعال در توسعه ذخایر گازی دریای خزر و مذاکرات احداث خط لوله ترانس‌کاسپین دارد.
منبع: اوراسیانت
