نعیم نوربخش روزنامه نگار و مترجم: تازگی‌ها بخش پایین‌دستی در صنعت نفت موفق شده است که نگاه‌ها را بیش از پیش متوجه خود کند. دلیل آن هشدارهایی است که تحلیلگران با در نظر گرفتن تحولات آتی به پالایشگران می‌دهند. آنها می‌گویند که بازار باید آماده کاهش تقاضا برای سوخت و تمرکز بیشتر روی فرآورده‌های پتروشیمی برای کسب سود باشد. البته این گونه هشدارها چندان نیز تازگی ندارند. در سال‌های اخیر به واسطه تلاش دوچندان دولت‌های غربی و فعالان محیط زیست برای سرعت بخشیدن به فرایند گذار به انرژی پاک، صنعت پالایش خود را ناچار از آماده شدن برای وقوع تحولات تازه در بازار دیده است. در بحبوحه روند گذار به انرژی پاک، این گونه تصور می‌شد که پالایشگران به دلیل جایگزین شدن گاز با انرژی بادی و خورشیدی برای تولید برق و افزایش عرضه خودروهای برقی که تقاضا برای سوخت را کاهش خواهد داد، چاره‌ای جز این نخواهند داشت که به بخش پتروشیمی متوسل شوند.
اما فعلاً در واقعیت این پیش‌بینی‌ها آن‌طور که انتظار می‌رفت محقق نشده‌اند. چنانکه رییس شرکت ویتول اخیراً اظهار داشته است «شتاب عبور اقتصاد جهانی از نفت در بخش حمل‌ونقل و انرژی طبق پیش‌بینی‌ها نبوده است و در عین حال عدم سرمایه‌گذرای کافی در صنعت پالایش نیز به آن میزان کسری عرضه که انتظار می‌رفت نینجامیده است». رشد فروش خودروهای الکتریکی به خصوص در ایالات متحده آمریکا فروکش کرده است. همچنین به دلیل افزایش تورم و در برخی نقاط به دلیل تقاضای کم یا مخالفت جوامع محلی، رشد تولید برق خورشیدی و بادی نیز کند شده است. با وجود این هشدارها همچنان برقرار است.
آخرین نمونه را می‌توان از زبان کارشناسان وودمکنزی شنید که می‌گویند «با پیشرفت روند گذار به انرژی پاک، پالایشگران روز به روز بیشتر از قبل با یک بحران داروینی موجودیتی مواجه می‌شوند». این نهاد مشورتی در گزارش خود آورده است که انعطاف‌پذیری و یکپارچگی بخش تولید مواد پالایشی و پتروشیمی برای آینده این صنایع پایین‌دستی از اهمیت حیاتی برخوردار شده است. این گزراش با گذاشتن فرض بر این که روند گذار در آینده شتاب بیشتری خواهد گرفت و در نتیجه تقاضا برای سوخت‌های فسیلی نرخ نزولی به خود می‌گیرد، بر اهمیت مواد پتروشیمی در آینده تأکید می‌کند. در عمل نیز این پیش‌بینی با تقریباً تمام گزراش‌های آینده‌نگرانه مشابه خود هماهنگ است. در این مورد اتفاق نظر وجود دارد که رشد استفاده از برق موجب کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی خواهد شد و صنعت پالایش ناچار است برای بقای خود بیشتر روی بخش پتروشیمی متمرکز شود.
این گزارش‌ها برخلاف تقاضایی که برای سوخت پیش‌بینی می‌کنند انتظار دارند تقاضا برای مواد پتروشیمی به دلیل گستره کاربردی که دارند در بلندمدت افزایشی باشد. به این تریتب فرآورده‌های پتروشیمی و سوخت‌های زیستی، آینده صنعت پالایش را از آن خود خواهند کرد. البته این اطلاعات را باید با احتیاط بیشتری مدنظر قرار داد. به طور مثال در ماه جولای سال جاری رویترز گزراش داد که اداره اطلاعات انرژی آمریکا برخلاف تأکیدهای مکرر قبلی خود بر کاهش تقاضا برای بنزین، با تجدیدنظر در موضع خود اعلام کرد که تقاضا رشد خواهد کرد. در این گزارش خاطرنشان شده است که پیش‌بینی مسیر تقاضا در آینده بسیار دشوار است چرا که عوامل متعددی بر تحولات آتی بازار انرژی تأثیرگذار هستند.
اما به عنوان یک قاعده کلی هر گاه قیمت کاهش پیدا کند تقاضا رشد خواهد کرد و هر گاه قیمت بالا برود تقاضا تضعیف می‌شود. البته همه‌گیری کووید اثر خود را روی بازار سوخت برجا گذاشت و همچنان دورکاری گزینه‌ای است که بسیاری به آن توجه دارند. این یعنی تقاضا برای سوخت ممکن است هرگز به مسیر پیشین خود باز نگردد و این پیش‌بینی، نظر کسانی را که می‌گویند اوج تقاضا برای سوخت در آمریکا هرگز به نرخ سال 2018 باز نخواهد گشت تقویت می‌کند. در واقع تقاضای فعلی برای بنزین در بزرگترین اقتصاد جهان به طرز چشمگیری نازل‌تر از متوسط روزانه 9.33 میلیون بشکه‌ای در سال 2018 است اما آن‌قدر هم ضعیف‌تر نیست که پالایشگران آمریکایی را نگران آینده حیات خود کند. حتی داده‌های آماری حکایت از این دارد که تقاضا برای نفت اگرچه ممکن است به سطوح پیش از همه‌گیری بازنگردد اما نسبت به دوران همه‌گیری بسیار بالاتر رفته است.
طبق ادعای کارشناسان وودمکنزی هر چقدر بیشتر پالایشگران روی بخش پتروشیمی متمرکز شوند، با تدابیر تنبیهی کمتری که دولت‌ها برای کنترل انتشار آلاینده‌ها تدارک دیده‌اند مواجه خواهند شد. مواد پتروشیمی مانند سوخت سوزانده نمی‌شوند و در نتیجه آلودگی کمتری در هوا منتشر می‌کنند. اما این گزارش نیز مانند سایر پیش‌بینی‌ها روند تولید خودروهای برقی را به صورت یک منحنی صعودی مفروض می‌داند. هرچند در چین این نرخ صعودی شیب تندتری دارد اما در این کشور نیز نرخ رشد آن آهسته شده است. به همین دلیل بسیاری نسبت به احتمال جایگزینی کامل خودروهای احتراق داخلی با خودروهای برقی در آینده نزدیک حتی با کمک‌های دست و دلبازانه دولتی بدبین شده‌اند.از طرفی می‌توان گفت که افت شتاب فروش خودروهای برقی تنها به این معناست که سرنوشت محتوم شرکت‌های پالایشی را کمی به تأخیر می‌اندازد و آنها همچنان باید به فکر برنامه‌ریزی و مهیا شدن برای آینده‌ای باشند که در آن فروش سوخت بخش کوچک‌تر کسب‌وکارشان نسبت به فروش فرآورده‌های پتروشیمی خواهد بود. از طرفی دیگر همین چند سال پیش بود که بلومبرگ پیش‌بینی می‌کرد افزودن ظرفیت به بخش پالایشی در چین امری غیرضروری است و در آینده به علت کاهش تقاضا برای سوخت بلااستفاده خواهد ماند. ولی اکنون شاهدیم که چین به یکی از صادرکنندگان مهم سوخت به خصوص برای اروپایی تبدیل شده است که طی دوره همه‌گیری با تعطیلی چند پالایشگاه خود مواجه شده بود.
در واقع به لطف همان ظرفیت مازاد بود که طبق گزارش رویترز چین به ناجی غرب تبدیل شد و بحران فقدان ظرفیت کافی پالایشی در فصل زمستان را جبران کرد. وقتی پالایشگاه‌های اروپایی و آمریکایی یکی‌یکی تعطیل می‌شدند یا تبدیل به تأسیسات تولید سوخت‌های زیستی می‌شدند، چین در حال احداث پالایشگاه‌های بیشتری بود. وضعیت فعلی نشان می‌دهد که چین مسیر درستی را می‌پیمود و این در حالی است که همان زمان هم بزرگترین بازار تولید و فروش خودروهای برقی را در اختیار داشت.پیش‌بینی کردن وضعیت آینده یک صنعت در بلندمدت امری دشوار است. مقدار مجهولات به قدری زیاد است که نمی‌توان تصویر روشنی از جهان در دهه‌های آتی ارائه کرد. تحصیل این هدف به طور خاص در حوزه انرژی دشوارتر نیز می‌شود. این گونه پیش‌بینی‌ها براساس فرضیاتی شکل می‌گیرند که زمانی تقریباً قطعی قلمداد می‌شدند اما در ادامه واقعیت چیز دیگری را رقم می‌زند. شاید بهترین اقدام احتیاطی برای پالایشگران این باشد که براساس احتمال تغییر وضعیت تقاضا در نتیجه تحقق گذار به انرژی‌های جایگزین دست به اقدامات عجولانه نزنند.
منبع: اویل پرایس
