روسیه تازه ترین کشف بزرگ نفتی عراق را بلعید

نعیم نوربخش روزنامه نگار و مترجم: برآوردهای اولیه حکایت از این دارد که میدان نفتی اریدو در عراق از ذخایری معادل 7 تا 10 میلیارد بشکه نفت برخوردار است. اما مقامات ارشد صنعت نفت روسیه به اویل‌پرایس خبر داده‌اند که رقم واقعی حتی می‌تواند 50 درصد بیشتر از سقف مقدار یادشده باشد. در هر صورت میدان اریدو که بخشی از بلوک شماره 10 اکتشاف و توسعه نفتی عراق محسوب می‌شود بزرگترین میدان نفتی این کشور است که طی 20 سال گذشته کشف شده است. به همین دلیل روسیه و مهم‌ترین متحد ژئوپلیتیک آن یعنی چین می‌خواهند کنترل کامل این میدان را در اختیار داشته باشند. این علاقه در راستای هدف بزرگ‌تر این دو کشور یعنی دور نگه داشتن شرکای غربی از معاملات نفتی عراق قرار می‌گیرد. در این راستا تصویب پیشنهاد فروش سهم 40 درصدی شرکت نفتی اینپکس در بلوک شماره 10 که متعلق به ژاپن یعنی یکی از مهم‌ترین شرکای ایالات متحده آمریکا می‌باشد، مسیر را برای لوک‌اویل هموار می‌کند تا اداره تمام این منطقه غنی از نفت را به دست بگیرد.

لوک‌اویل قبل‌تر هم از سهم 60 درصدی در بلوک شماره 10 برخوردار بود اما چند ماه پیش بود که تلاشش را برای بیرون راندن شرکت ژاپنی و آخرین بقایای شرکای غربی آغاز کرد. در ماه مارس شرکت نفتی ذی‌قار عراق به طور رسمی طرح توسعه ذخایر بلوک 10 شامل میدان اریدو را تصویب می‌کند. این منطقه نفتی در جنوب شرقی عراق و در مسافت 120 کیلومتری مسیر کلیدی صادرات نفت از بصره در جنوب میادین عظیم نفتی ناصریه واقع شده است. قرارداد اعطای امتیاز بهره‌برداری از بلوک شماره 10 عراق به دو شرکت لوک‌اویل روسیه و اینپکس ژاپن در سال 2012 امضا شده بود و در آن پاداش قابل‌توجه 5.99 دلاری به ازای استخراج هر بشکه نفت خام تعیین شده بود. در آن زمان حتی میدان عظیم اریدو کشف نشده بود. در سال 2021 به دنبال برخی اقدامات آزمایشی وزارت نفت عراق اعلام کرد که انتظار دارد حداکثر تولید میدان اریدو در سال 2027 به روزانه 250 هزار بشکه برسد. اما مقامات ارشد روسی این رقم را قابل افزایش تا 350 هزار بشکه در روز می‌دانند. البته به دلیل تأخیرها در راه‌اندازی پروژه مذکور تاریخ تخمینی تا سال 2029 به تعویق افتاده است.

در سال 2021 پیش از آن که ایالات متحده آمریکا خبر پایان یافتن مأموریت نظامی خود در عراق را رسماً اعلام کند به خوبی دریافته بود که اهداف بلندمدت چین و روسیه در عراق از چه قرار است و دولت عراق چگونه این کشور را دست به سر می‌کند. معاون وزیر دفاع آمریکا در اظهارنظری بصیرت‌وار گفته بود «آشکار است که برخی کشورهای خاص می‌خواهند با آزمون و خطا دریابند که از طریق تعمیق همکاری‌ها با چین و روسیه چه امتیازهایی بیشتر از همکاری با آمریکا به خصوص در حوزه‌های امنیتی و نظامی عایدشان خواهد شد». در آن زمان این نگرش نه تنها در عراق بلکه در سایر کشورهای خاورمیانه نیز به همین اندازه محبوب شده بود. به طور خاص عربستان سعودی و امارات متحده عربی از جمله این کشورها بودند. با وجود این وضعیت مذکور در برهه یادشده اثری روی سیاست‌های واشنگتن نگذاشت و بر عزم چین و روسیه برای بیرون راندن آمریکا از خاورمیانه نیز خدشه‌ای وارد نکرد.

برای عراقی‌ها پایان بازی با تسلطی که روس‌ها بر تأسیسات نفتی اقلیم کردستان در شمال این کشور یافته بودند کاملاً روشن بود. این سلطه طی وقایعی محقق شد که امید مردم این ناحیه برای استقلال با وجود رأی مثبت 93 درصدی در همه‌پرسی سال 2017 به طرز بی‌رحمانه‌ای به یأس بدل شد. سلطه روسیه بر کردستان عراق به واسطه شرکت دولتی روس‌نفت محقق شده بود. پس از آن روسیه دولت نیمه خودمختار کردستان را وارد چنان وضعیت بن‌بستی در مذاکره با دولت مرکزی در بغداد کرد که اکنون مرحله نهایی نقشه از پیش طراحی شده یعنی یکپارچه کردن قوانین نفتی حاکم بر کردستان با سایر نواحی عراق، بدون هر گونه دردسر خاصی در حال پیاده‌سازی است. به این ترتیب روسیه و چین اکنون مشغول این شده‌اند که سلطه خود را بر سایر مناطق نفت‌خیز عراق مستحکم کنند و بیرون راندن شرکت اینپکس از میدان بزرگ نفتی اریدو تازه‌ترین نمونه از این دست تحولات است.

بستن قراردادهای متعدد اکتشاف و توسعه به اضافه بی‌نهایت توافقات ضمنی و کمتر مطرح‌شده با شرکت‌های چینی و روسی به این دو کشور فضای بازی داده است تا حضوری وسیع‌تر در مناطق ژئوپلیتیک عراق از جمله زیرساخت‌های حیاتی این کشور داشته باشند. در یکی از تازه‌ترین نشست‌های هیأت دولت عراق موضوع پیش بردن تمام ابعاد توافق جامع همکاری‌های عراق با چین به تصویب رسید. این توافق در سال 2021 امضا شده بود و از لحاظ وسعت و مقیاس شباهت زیادی با توافق جامع 25 ساله همکاری میان ایران و چین دارد.

یک بخش کلیدی از هر دو توافق این است که چین از حق اولویت در بهره‌برداری از تمام پروژه‌های نفتی، گازی و پتروشیمی اعلام‌شده در طول مدت توافق برخوردار خواهد بود و برای خرید هر محموله نفتی، گازی و پتروشیمی نیز تخفیف دست‌کم 30 درصدی دریافت خواهد کرد. یک بخش مهم دیگر از توافق چین با عراق این است که پکن اجازه می‌یابد با ضمانت ایجاد زیرساخت لازم مجوز احداث هر گونه کارخانه و تأسیسات را در سرتاسر خاک عراق دریافت کند. این موضوع شامل پروژه‌های مهم برای طرح راه ابریشم جدید چین مانند خطوط ریلی نیز می‌شود که اداره آنها نیز تماماً توسط کارکنان چینی میسر خواهد بود.

زیرساخت ریلی در عراق پس از تکمیل خطوط راه‌آهن لازم در ایران احداث خواهد شد. این فرایند به طور جدی از اواخر سال 2020 با انعقاد قرارداد برقی‌سازی خط آهن 900 کیلومتری تهران تا مشهد آغاز شد. در ادامه طرحی برای احداث خط آهن پرسرعت تهران-قم-اصفهان و امتداد آن تا تبریز برنامه‌ریزی شده است. تبریز محل استقرار برخی از مهم‌ترین تأسیسات نفتی، گازی و پالایشی ایران است و مبدأ خط لوله گازی آنکارا-تبریز قلمداد می‌شود. این خطوط بخشی کلیدی از راه ابریشم جدید به طول 2300 کیلومتر خواهند بود که استان سین‌کیانگ در غرب چین را از مسیر قزاقستان، قرقیزستان، ازبکستان و ترکمنستان به تهران متصل کرده و در ادامه از طریق ترکیه به اروپا می‌رسد.

این پروژه‌ها با اهدافی که روسیه و چین در مناطق جنوب شرقی عراق تعقیب می‌کنند نیز در ارتباط هستند. هاب صادراتی عظیم بصره قرار است مرکز فعالیت‌های نفتی و گازی شرکت‌های این دو کشور باشد. یکی از پروژه‌های مهم در این زمینه تصویب احداث تأسیسات زیرساختی شهر الزبیر در جنوب بصره با سرملایه‌گذاری 700 میلیون دلاری بود. فرماندار این شهر در زمان انعقاد قرارداد عباس السعدی گفته بود که حضور گسترده چین در این پروژه‌ها در قالب توافق وسیع‌تر «نفت در ازای بازسازی و سرمایه‌گذاری» صورت می‌پذیرد که در سال 2019 میان دو کشور امضا شده بود.اعلام خبر قرارداد الزبیر به فاصله کمی از اعطای یک امتیاز بزرگ دیگر به شرکت‌های چینی اعلام شد که مبنی بر ساخت یک فرودگاه غیرنظامی به جای فرودگاه نظامی در مرکز استان ذی‌قار بود. این منطقه محل کشف دو فقره از احتمالاً بزرگترین میادین نفتی عراق به نام غراف و ناصریه است و چینی‌ها قرار است تا پایان سال 2024 کار احداث فرودگاه را به پایان برسانند. این منطقه همچنین در شمال میدان بزرگ نفتی اریدو و شمال غرب بصره واقع شده است. پروژه فرودگاه شامل احداث انبارهای متعدد و جاده‌هایی می‌شود که راه ارتباطی فرودگاه با مرکز شهر و سایر مناطق نفتی عراق خواهند بود. در ادامه قرارداد دیگری نیز منعقد شده است که شرکت‌های چینی را به توسعه شهر الصدر ملزم می‌کند. این شهر در نزدیکی بغداد قرار دارد و ارزش پروژه آن بین 7 تا 8 میلیارد دلار برآورد شده است.

منبع: اویل پرایس