زهرا آویژگان روزنامه نگار: گروه اجتماعی: ایران به چهارمین سال خشک وکم‌بارش وارد شده است و بارش‌های کمتر از نرمال و دمای هوای بیش از نرمالی را تجربه کرد که به گفته مسئولان و کارشناسان از گرمایش هوا و تغییرات اقلیمی سرچشمه می‌گیرد. مسئله دیگری که این روزها بسیار مطرح شده، بارورسازی ابرها برای افزایش بارندگی‌های کشور است و به گفته سازمان هواشناسی کشور سازمانی ذیل وزارت نیرو مسئولیت اجرای طرح بارورسازی ابرها را برعهده گرفته وممکن است بارورسازی ابرها سبب افزایش 10 درصدی راندمان بارش شود اما راهکار عملی و موفقی برای فرار از خشکسالی به‌ویژه برای مناطقی مثل ایران محسوب نمیشود همچنین سازمان هواشناسی جهانی نیز درباره این موضوع توصیه‌ای تاکنون نداشته است.
رئیس مرکز ملی پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات وضع هوا نیز درباره این موضوع می‌گوید: بارورسازی در بازه زمانی و مکانی محدود اثرگذار است. برای مثال در رویدادی نظیر المپیک یا یک موقعیت مکانی نظیر پشت سدها و دریاچه‌ها و… سابقه عملی دارد و نمی‌توان قاطعانه گفت که این کار در مقیاس بزرگ و بر بارندگی‌های یک کشور میتواند تاثیرگذار باشد. در واقع این کار برای کشور پهناوری همچون ایران اصلاً اجرایی و عملی نیست.
به گفته نایب رئیس انجمن علوم و فنون دریایی ایران نیز طی این سالها بشر تلاش فراوانی کرده تا با استفاده از دانش خرد فیزیک ابر، فرآیندهای طبیعی میعان و بارش را تغییر دهد. هدف اصلی در بیشتر موارد، افزایش باران به روش مصنوعی بوده است. پاشیدن بلورهای یخ خشک (دی‌اکسدی کربن جامد)، بلورهای یدور نقره و تقویت حرکت‌های صعودی در ابر از جمله روشهایی بوده که تاکنون به کار گرفته شده است. کشورهای بسیاری به این موضوع پرداختهاند و مقالات بسیاری در مجلات معتبر علمی به چاپ رسیده است اما در هیچ یک از آن‌ها موردی یافت نمیشود که ادعا کرده باشند از این طریق مشکل کم آبی و خشکسالی را حتی در مناطق کوچک و برای کوتاه مدت حل کرده باشند. لذا بسیاری از کشورها آن را کنار گذاشته و تلاش خود را معطوف به مدیریت منابع آب کرده‌اند.
کمبود آب حتی در زمستان پربارش هم جدی است
عباس رنجبر در گفتگو با ایسنا، درخصوص تعدیل وضع آب و هوا و بارورسازی ابرها برای افزایش بارندگی در کشور اظهار کرد: تعدیل وضع هوا سه نوع فعالیت را شامل می‌شود؛ ابتدا به تحقیق استراتژیک مستمر برای بررسی و آزمایش فرضیه‌های علمی که اساس و پایه تعدیل وضع هوا هستند، نیاز است. از آنجا که این تحقیق به‌طور ذاتی روی فرآیندهای مهم جوی متمرکز شده است، این نیاز تحقیقاتی نه تنها به موضوع تعدیل وضع هوا بلکه به بهبود پیش‌بینی وضع هوا و اقلیم نیز- که طیف وسیعی ازکاربردها، مانند مدیریت منابع آب و تطبیق تغییراقلیم را پشتیبانی می‌کنند – نیز مربوط می‌شود سپس به‌منظور آزمون امکان‌سنجی فعالیت و اعتبار فرضیه‌های علمی مورد استفاده و فراهم کردن پایه‌ای برای فعالیت‌های عملیاتی، باید آزمایشی را در خصوص تعدیل وضع هوا طراحی و اجرا کرد. این کار با برخورداری از درک علمی درست از فرایندهای مرتبط جوی امکان پذیر خواهد بود. سرانجام با تکمیل یک آزمایش موفقیت آمیز، مناسب است آن عملیاتی از تعدیل وضع هوا را انجام داد که بر نتایج عملی تمرکز دارد و ادامه آن امکان ارزیابی مداوم نتایج حاصل از عملیات را فراهم می‌کند.
بارورسازی ابرها مشکل کم‌بارشی و خشکسالی را رفع می‌کند؟
این کارشناس هواشناسی گفت: به‌طور کلی تعدیل آب و هوا و تقویت مصنوعی بارش از دهه 1940 میلادی آغاز شده و تاکنون در دوره و بازه‌های زمانی مختلف به‌خصوص در شرایط خشکسالی و تنش آبی، بارورسازی ابرها در برخی کشورها مورد توجه قرار گرفته است. طی این سالها بشر تلاش فراوانی کرده است تا با استفاده از دانش خرد فیزیک ابر، فرآیندهای طبیعی میعان و بارش را تغییر دهد. هدف اصلی در بیشتر موارد افزایش باران به روش مصنوعی بوده است. پاشیدن بلورهای یخ خشک (دی‌اکسید کربن جامد)، بلورهای یدور نقره و تقویت حرکت‌های صعودی در ابر از جمله روشهایی بوده که تاکنون به کار گرفته شده است. کشورهای بسیاری به این موضوع پرداختهاند و مقالات بسیاری در مجلات معتبر علمی به چاپ رسیده است اما در هیچ یک از آن‌ها موردی یافت نمیشود که ادعا کرده باشند از این طریق مشکل کم آبی و خشکسالی را حتی در مناطق کوچک و برای کوتاه‌مدت حل کرده باشند. لذا بسیاری از کشورها آن را کنار گذاشته و تلاش خود را معطوف به مدیریت منابع آب کرده‌اند.
وی ادامه داد: بر اساس گزارش سازمان جهانی هواشناسی به‌طور کلی در هر گونه فعالیت برای بارورسازی ابر یا یونیزاسیون جو به منظور کسب آب بیشتر از آسمان برخی موارد باید حتماً مورد توجه قرار گیرند. از جمله موارد این است که انرژی سامانههای ابری دارای مقیاس بسیار بالاتر از سامانههای انسان‌ساخت است بنابراین اینکه انسان بتواند با روشهایی مانند یونیزاسیون رطوبت را انتقال دهد و ابر تولید کند، مبنای علمی درستی ندارد و مورد تأیید نیست. جو دارای دیوار حائل یا نفوذناپذیر نیست، فرض کنیم ما بتوانیم با بارورسازی، بارش را در یک طرف کوهستان همچون در غرب زاگرس تقویت کنیم. در این‌صورت کاهش رطوبت درمسیر جریان از غرب به شرق را چگونه می‌توان جبران کرد؟ به عبارتی احتمال دارد افزایش مصنوعی بارش در یک منطقه (فرض)، موجب کاهش بارش طبیعی در منطقه دیگر در مسیر جریان شود یا به‌عبارتی عمل بارورسازی درعمل با هدر دادن سرمایه و هزینه همراه است (فرض منطقی).
چالش بزرگ اثبات موفقیت بارورسازی ابرها
رنجبر تصریح کرد: مطابق گزارش‌های موفقیت‌آمیز بارورسازی در نقاط مختلف جهان و به‌خصوص جنوب غرب آمریکا، این نوع عملیات تنها با ابرهای کوهستانی سرد و با ساختار دمایی مناسب در بازه محدودی از زمان میتواند موجب افزایش 5 تا 15 درصدی بارش برف شود، گرچه همین نتیجه هم به سبب تغییرپذیری طبیعی ابرها مورد توافق کارشناسان نیست. اصولاً به سبب تغییر پذیری طبیعی سامانههای جوی، نشان دادن تأثیر بارورسازی، فرآیندی بسیار سخت و گاهی غیر ممکن است بنابراین اثبات موفقیت بارورسازی خود یک چالش بسیار بزرگ است.وی افزود: بارورسازی ابر برای مناطقی مانند خاورمیانه که اغلب سامانههای جوی با خیزش گردوخاک از سطح زمین، با فراوانی بیش از لزوم هستک‌های طبیعی همراه است، در غالب مناطق عملاً بی نتیجه خواهد بود و چه بسا میتواند سبب کاهش بارش طبیعی شود. کشورهای مختلفی برای بارورسازی اقدام کرده‌اند و نتیجه کار آن‌ها میتواند راهنمای سرمایه گذاری و عملیات بعدی باشد. نتایج کار این کشورها در کارگاه‌های سازمان جهانی هواشناسی ارائه شده است. بر اساس این بررسی‌ها و نتایج آزمایش‌ها بارورسازی روشی برای فائق آمدن بر خشکسالی محسوب نمیشود و امروز همانند ایران بخش‌های وسیعی از آمریکا یا جنوب اروپا با طولانی‌ترین و شدیدترین خشکسالی‌های چند دهه اخیر مواجه هستند، علی رغم اینکه برنامه‌های بارورسازی در برخی نواحی این مناطق عملیاتی بوده است.این کارشناس هواشناسی ادامه داد: در حال حاضر بیش از 50 کشور جهان هستند که صدها پروژه تعدیل وضع هوا را به‌ویژه در مناطق خشک و نیمه‌خشک در سراسر جهان اجرا می‌کنند.
اگر ابرها وجود نداشته باشند؛ بارش‌ها به‌صورت مصنوعی تحریک نمی‌شوند
وی درادامه با تاکید بر اینکه اگر ابرها وجود نداشته باشند، بارش نمی‌تواند به‌صورت مصنوعی به وجود آید، گفت: احتمال دارد که فرصت‌ها برای افزایش بارش در طول دوره‌های نرمال یا بالاتر از نرمال بیشتر از دوره‌های خشک باشد. ویژگی‌های ابر میتواند به‌طور قابل توجهی از منطقه‌ای به منطقه‌ای دیگر متفاوت باشد. شناخت اقلیم‌شناسی طبیعی ابرها و فرآیندهای بارش در یک منطقه برای طراحی هر برنامه تعدیل وضع هوا حیاتی است. وی افزود: توانایی نفوذ بر ریزساختارهای ابر در آزمایشگاه نشان داده شده، توسط مدل‌های عددی شبیه سازی شده و از طریق اندازه گیری‌های فیزیکی در برخی از سیستم‌های طبیعی مانند مه، ابرهای لایه‌ایی و ابرهای همرفتی تأیید شده است. با این حال شواهد فیزیکی محدودی مبنی بر اینکه بارش تگرگ، آذرخش و یا سایر عوامل می‌توانند به‌طور قابل توجهی با استفاده از روش‌های مصنوعی تعدیل شوند، وجود دارد.
نایب رئیس انجمن علوم و فنون دریایی ایران با تاکید بر اینکه ارزیابی درست تعدیل وضع هوا از جمله بارورسازی ابر، مستلزم فرآیند تصادفی بودن است، گفت: در آن ارزیابی برای تأیید فرضیه بارورسازی تنها برخی از رویدادهای مناسبی که باروری در آن‌ها واقعاً صورت گرفته و توسط اندازه گیری‌های فیزیکی تأیید شده‌اند، مورد استفاده قرار می‌گیرند. فرایند پذیرفته شده نیاز به تعیین معیارهای عینی برای شروع یک رویداد دارد بنابراین تمایل به انجام یک فعالیت تنها بر اساس انتخاب ذهنی از رویدادهای بارورشده یا نشده، تعریف نمیشود. در تحلیل اولیه تأثیر بارورسازی از طریق روش‌های گوناگون آماری عینی مورد ارزیابی قرار می‌گیرند. بدین ترتیب رویدادهای بارورشده و نشده با یکدیگر مقایسه و افزایش بارش همراه با بازه‌های اطمینانی که اثر واقعی عملیات در آن‌ها مشهود است، برآورد می‌شود. در نهایت برای کسب اطمینان از معتبر بودن فرضیه بارورسازی مورد استفاده، تحلیل اولیه باید توسط طیف وسیعی از تحلیل‌های مبتنی بر مسائل فیزیکی تحلیل ثانویه تأیید شود.
