سهیل بانی روزنامه نگار: خبرگزاری بانک مرکزی با انتشار گزارشی، دستاوردهای این نهاد در سال 1402 را بررسی کرده اما برخی موارد این گزارش، در واقع نقاط ضعف کارنامه بانک مرکزی هستند.
با پایان سال 1402 مسئولان بانک مرکزی و برخی از رسانه‌ها، بارها به تعریف و تمجید از عملکرد این نهاد در سال گذشته پرداخته‌اند. خبرگزاری رسمی بانک مرکزی نیز به‌تازگی در گزارشی مفصل دستاوردهای بانک مرکزی در سال 1402 را مرور کرده است.
درست است که عملکرد بانک مرکزی در برخی زمینه‌ها مانند مهار نرخ رشد نقدینگی قابل دفاع بوده، اما در این گزارش به مواردی اشاره شده که به نظر می‌رسند نه‌تنها دستاورد بانک مرکزی به شمار نمی‌روند بلکه می‌توان آنها را نقاط ضعف عملکرد این نهاد تلقی کرد.
عملکرد بانک مرکزی در بازار ارز
رسانه بانک مرکزی در گزارش خود ادعا کرده است محمدرضا فرزین زمانی که سکان بانک مرکزی را در دست گرفت بازار ارز متلاطم بود اما یکی از اقدامات بانک مرکزی در سال گذشته دیپلماسی ارزی بود. در این شرایط، فرزین مذاکره با کشورهای دیگر را برای آزادسازی ارزهای بلوکه‌شده آغاز کرد و این موضوع در کنار تحولات تبادلات پولی و ارزی برای تجارت سبب شد دامنه نوسان نرخ ارز در محدوده 20 درصدی تثبیت شود.
نکته جالب اما اینجاست که این متن درست در زمانی منتشر شده که قیمت دلار در بازار آزاد تاخت‌وتاز کرده و قله‌های جدیدی را فتح می‌کند. همچنین این نرخ از زمان نشستن فرزین بر کرسی ریاست بانک مرکزی تا امروز بیش از 47 درصد افزایش پیدا کرده است.
سرنوشت دلارهای بلوکه‌شده چه شد؟
از سویی دیگر، بانک مرکزی در حالی مذاکره برای آزادسازی ارزهای بلوکه‌شده را دستاورد خود قلمداد می‌کند که با گذشت ماه‌ها از اعلام خبر آزادسازی منابع ارزی بلوکه‌شده ایران در کره جنوبی، سرنوشت این منابع همچنان نامشخص است. حتی حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه، نیز در گفت‌وگویی که بهمن سال گذشته با شبکه ABC NEWS انجام داد، تاکید کرد که ایران منتظر زمان مناسب است و تست می‌کند که آیا این دارایی‌ها به‌راحتی مورد استفاده کشور قرار می‌گیرند یا با بدعهدی آمریکا مواجه شده‌اند.
اقتصاد ایران پیش‌بینی‌پذیر شده است؟
در بخشی دیگر از گزارش خبرگزاری بانک مرکزی به پیش‌بینی‌پذیر کردن اقتصاد اشاره شده است. این گزارش توضیح داده است که بانک مرکزی ایران با اجرای سیاست تثبیت اقتصادی، به دنبال پیش‌بینی‌پذیر کردن اقتصاد بود که از نظر کارشناسان در سال گذشته این اتفاق افتاد و با هماهنگی تیم اقتصادی دولت و بانک مرکزی، در سال جاری نیز همین روند ادامه می‌یابد.
این در حالی است که مشخص نیست مقصود این گزارش از پیش‌بینی‌پذیر شدن اقتصاد چه بوده و این ادعا بر اساس چه شاخصی مطرح شده است؛ چراکه نه‌تنها تورم بالا همچنان بر اقتصاد ایران سایه انداخته، نرخ‌ها در بازارهای ارز، طلا، سکه و دیگر بازارهای موازی در روزهای اخیر نوسانات شدیدی پیدا کرده‌اند. در این شرایط، بسیاری از کارشناسان نیز اذعان کرده‌اند که به دلیل وجود عوامل متعدد تاثیرگذار بر اقتصاد ایران، پیش‌بینی آینده کشور امکان‌پذیر نیست.
کامران ندری، استاد اقتصاد دانشگاه امام صادق، نیز در گفت‌وگویی که اخیراً با تجارت‌نیوز داشت، با تاکید بر این نکته که مسائل سیاسی متعدد، پیش‌بینی وضعیت اقتصادی کشور در سال 1403 را ناممکن می‌کنند، توضیح داد: «اقتصاد ایران تحت تأثیر تحولات بین‌المللی و همچنین تحولات داخلی است. برای مثال نتیجه انتخابات در کشور آمریکا می‌تواند روی اقتصاد ایران تأثیر قابل ملاحظه‌ای بگذارد؛ بنابراین پیش‌بینی بلندمدت امکان‌پذیر نیست.»
عملکرد بانک مرکزی در قبال بانک‌های ناتراز
قسمتی دیگر از گزارش خبرگزاری بانک مرکزی به اصلاح رویه غلط بانک‌ها اختصاص پیدا کرده و در این بخش توضیح داده شده که هشدارهای محمدرضا فرزین به بانک‌ها برای اصلاح رفتار غلط خود، سبب سه انحلال موفق شده و هشت بانک دیگر نیز برنامه‌های اصلاحی را در دستور کار خود قرار داده‌اند.
نکته‌ای که باید در این موضوع در نظر گرفت آن است که نتیجه تهدیدها و اولتیماتوم‌های متعدد دولت و بانک مرکزی برای اصلاح بانک‌های ناتراز، انحلال سه موسسه مالی و اعتباری بود و بانک‌های ناتراز دانه‌درشت که به گواه آمارها، سهم چشمگیری از رشد سالانه پایه پولی را به خود اختصاص داده‌اند، همچنان به فعالیت‌شان ادامه می‌دهند.
دفاع بانک مرکزی از سیاستی اشتباه
شاید گل سرسبد ادعاهای مطرح‌شده در این گزارش، نام بردن از سیاست ارز مسافرتی به عنوان یک سیاست درست از سوی بانک مرکزی است که سبب ثبات بازار ارز شده است. در این گزارش توضیح داده شده است که بانک مرکزی با افزایش پرداخت ارز مسافرتی از 500 یورو به هزار یورو، از انحراف تقاضا به سمت بازار آزاد جلوگیری کرده است.
این در حالی است که اجرای این سیاست، باعث ایجاد آربیتراژی گسترده شد؛ طوری که برخی افراد با خرید بلیت‌های ارزان‌قیمت سفرهای خارجی، هزار یورو ارز دریافت و پس از لغو کردن بلیت خود و فروش آن در بازار آزاد، سود می‌کردند. این موضوع تا جایی ادامه پیدا کرد که حتی برخی از نمایندگان مجلس نیز به این سیاست بانک مرکزی اعتراض کردند و خواستار حذف دلار مسافرتی شدند تا در نهایت رقم ارز مسافرتی به 500 یورو بازگشت و نوع پرداخت آن نیز تغییر کرد.
اصرار بانک مرکزی به دستاوردسازی
به عقیده بسیاری از کارشناسان، بانک مرکزی در سال 1402 عملکرد قابل قبولی در اجرای سیاست کنترل ترازنامه بانک‌ها و مهار نسبی نرخ رشد پایه پولی و نقدینگی داشت. با وجود این، مشخص نیست چرا بانک مرکزی اصرار دارد حتی در این شرایط نیز به رزومه‌سازی ادامه دهد و سیاست‌های ناموفق را در قالب دستاوردهای خود ارائه کند.
