اما و اگرهاي پروژه راه آهن چين، قرقيزستان و ازبکستان

تهران؛ دروازه ورود به بازارهای بین‌المللی

ساناز نفیسی روزنامه نگار: گروه سیاسی: پروژه راه آهن چین، قرقیزستان و ازبکستان ممکن است سرانجام کلید بخورد. در هشتمین مجمع سالانه ترانس خزر که توسط مرکز سیاست خزر در 21 می سازماندهی شد، باکیت کورمانبکوف، سفیر قرقیزستان در ایالات متحده تاکید کرد که این پروژه منافع اقتصادی و اجتماعی زیادی برای کل منطقه به همراه خواهد داشت. در باب این پروژه بر نقش ایران و پاکستان بسیار تاکید می‌شود. در حالی که باکیت کورمانبکوف برنقش پاکستان تاکید داشت؛ گروهی از ناظران می گویند ایران به عنوان یک نقطه بالقوه برای دسترسی به دریا نیز مورد بحث قرار گرفته است. مقامات قرقیزستان در سال 2021 از بندر بندرعباس ایران بازدید کردند همین مسئله موجب شد تا گفته شود قرار بر این است تا به واسطه این بندر راهی برای رسیدن به اقیانوس ارام هموار شود. در سال 2023، دستان اوسوباکونوف، معاون شرکت راه آهن قرقیزستان نیز خاطرنشان کرد: «از طریق بندرعباس به خلیج فارس و اقیانوس آرام دسترسی خواهیم داشت».

تهران؛ دروازه‌ای برای ورود به آسیای مرکزی

به نوشته نشریه دیپلمات، در نشست اخیر سازمان همکاری شانگهای (SCO)، سفیر ایران در تاجیکستان گفت که ایران می‌تواند دروازه آسیای مرکزی به بازارهای بین المللی باشد. علیرضا حقیقیان خاطرنشان کرد که ایران با توجه به موقعیت خود می‌تواند به آسیای مرکزی کمک کند تا به خلیج فارس و از آنجا به جهان بزرگتر دسترسی پیدا کند. این بیانیه جدید نیست. تهران قبلاً درباره افزایش ارتباطات زیرساخت‌های حمل‌ونقل با کشورهای آسیای مرکزی بحث کرده است. به عنوان مثال، تهران پیشنهاد اتصال به راه آهن چین، قرقیزستان و ازبکستان را در سال 2022 ارائه کرد و در اکتبر 2023 به احتمال ایجاد کریدور ترانزیتی با تاشکند و عشق آباد پرداخت. در حالی که ایران به طور کلی روابط نزدیکی با تاجیکستان دارد، همچنین مشتاق نزدیک شدن به سایر کشورهای آسیای مرکزی، به ویژه قرقیزستان است. در سال 2023، واردات محصولات غیرنفتی ایران از قرقیزستان افزایش یافت. گزارش‌های خبری از علاقه بیشکک به بهبود روابط خود با ایران خبر داده‌اند.

پروژه راه آهن CKU قرقیزستان به واسطه بدهی و وابستگی فزاینده به پکن، این کشور را وارد مدار چین خواهد کرد. در همین راستا ولادیمیر مسامد استاد دانشگاه عبری مدعی است که ایران احتمالاً در تلاش است تا پروژه‌های اتصال را برای بهبود روابط با ازبکستان ارتقا دهد، زیرا «علی‌رغم زمینه‌های محکم برای ادغام، روابط ایران و ازبکستان هنوز بوی تقابل دارد». علی باقری معاون وزیر امور خارجه ایران وقت ایران در دیدار بهمن ماه دو دولت در تاشکند اعلام کرد: «عمق روابط دیرینه دو کشور در بستری مردمی شکل گرفته و به همین دلیل نمی‌توان آن را شکست.» تجارت دوجانبه در سال 2023 به حدود 500 میلیون دلار رسید. در همین حال گروهی از ناظران مدعی‌اند که دولت‌های آسیای مرکزی باید پیشنهاد ایران برای ایفای نقش دریچه‌ای برای آسیای مرکزی را به خوبی رصد کنند. به ادعای این گروه ایران همچنان از سوی ایالات متحده، اروپا و چندین دولت دیگر تحت فشار قرار دارد و هدف تحریم‌ها است.

چالش‌های ترنس خزر

گروهی مدعی‌اند، قرقیزستان بیش از سایر کشورهای آسیای مرکزی ممکن است به واسطه تعامل با تهران هدف قرار بگیرد، بالاخص آن که سناتور آمریکایی باب مندز قبلاً به رهبری قرقیزستان در مورد کمک به روسیه برای اجتناب از تحریم‌ها هشدار داده و شرکت‌های مستقر در قرقیزستان به دلیل ارتباط با روسیه تحریم شده‌اند. این احتمال وجود دارد که غرب بیشکک را به واسطه تعامل با تهران هدف تحریم‌ها قرار دهد. علاقه تهران به اتصال به کریدور چین، قرقیزستان و ازبکستان باید در زمینه ژئوپلیتیک بزرگتر مورد بررسی قرار بگیرد. ایران به دنبال متحدانی جدید در آسیای مرکزی است. این کشور در سال 2023 با عضویت در سازمان همکاری شانگهای (SCO) به پیروزی برجسته‌ای دست یافت. عضویت در سازمان همکاری شانگهای هم صدایی ایران را با آسیای مرکزی در آینده تسهیل خواهد کرد. به دست آوردن اتحاد در آسیای مرکزی به ایران کمک می‌کند تا از انزوای بین المللی خارج شود.

در مورد استراتژی ایران در قبال آسیای مرکزی مطالب زیادی نوشته شده است، برخی از تحلیلگران استدلال می‌کنند که تمرکز روسیه بر اوکراین، موجب شده تا کشورهای آسیای مرکزی ناچار شوند تا محاسبه‌های اقتصادی‌شان را بازتعریف کنند. ” قطعاً تاریخ و جغرافیا در این امر نقش دارد و ایران با آسیای مرکزی پیوندهای فرهنگی و تاریخی دارد. همین گزاره موجب نزدیکی خواهد شد. پروژه راه آهن چین – قرقیزستان – ازبکستان جدید نیست و از این رو، باید دید که آیا خوش‌بینی جپاروف مبنی بر اینکه این پروژه به زودی اجرا می‌شود، درست است یا خیر. از بین سه کشور درگیر در این پروژه، به نظر می‌رسد بیشکک مشتاق‌ترین کشور برای شروع آن باشد (در طول مجمع سیاست‌های ترانس خزر، سفیر قرقیزستان تنها دیپلماتی بود که در اظهارات خود به پروژه راه‌آهن اشاره کرد). این وضعیت تعجب آور نیست زیرا با توجه به موقعیت جغرافیایی، قرقیزستان به شدت به کریدورهای حمل و نقل جدید برای دسترسی به جهان گسترده‌تر متکی است.

با این حال، پروژه راه آهن گران تمام خواهد شد. به شدت به سرمایه گذاری چین و توانایی بیشکک برای تهیه کمک‌های مالی از منابع دیگر، از جمله، شاید، مؤسسات اعتباری بین المللی، متکی خواهد بود.