مهدی عرب صادق کارشناس انرژی: در دنیای امروز، انرژی نه تنها یک کالای استراتژیک، بلکه ابزاری قدرتمند در عرصه روابط بین‌الملل محسوب می‌شود. جمهوری اسلامی ایران، با دارا بودن ذخایر عظیم نفت و گاز، پتانسیل بالایی برای بهره‌گیری فعال و هوشمند از “دیپلماسی انرژی” در جهت تأمین منافع ملی‌مان دارد. اما تحقق این امر، مستلزم همکاری و هماهنگی دقیق بین دستگاه‌های مختلف، به ویژه چهار وزارتخانه نفت، نیرو، امور اقتصادی و دارایی، و امور خارجه است که البته قبلاً نوشته‌ام که فرماندهیان با دستگاه دیپلماسی خارجی باشد.
دورنمای انرژی ایران و نیل به چشم انداز مطلوبمان در سال 1415، با توجه به تحولات جهانی و نیازهای داخلی، نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و همکاری مستمر و منسجم بین‌المللی است. در این راستا، 4 دستگاه اجرایی اصلی ما، وزارت نیرو و وزارت نفت به عنوان بازوی اصلی در مدیریت منابع انرژی کشور، نقش حیاتی ایفا می‌کنند. از سوی دیگر، وزارت امور خارجه ایران نیز با توسعه و بهبود دیپلماسی انرژی می‌تواند به پیشبرد اهداف ملی در این حوزه کمک کند و وزارت امور اقتصادی و دارایی نیز باید پشتیبانی لازم بنماید.
با توجه به اینکه، وزارت نیرو، مسئولیت مدیریت منابع آب و برق را بر عهده دارد باید با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین و توسعه منابع تجدیدپذیر، مثل انرژی خورشیدی و بادی، به تأمین پایدار انرژی برق برای کشور و رفع ناترازی داخلی بپردازد. با توجه به افزایش تقاضای انرژی و محدودیت منابع فسیلی، پیمان‌های آب و هوایی مثل معاهده پاریس، توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر ضروری به نظر می‌رسد. همچنین، وزارت نیرو باید در راهکار کوتاه مدت با بهینه‌سازی نیروگاهی، مدیریت عمر، ساخت نیروگاه‌های با کلاس F و H و ارتقای شبکه انتقال و توزیع برق، کاهش هدررفت انرژی را محقق کند.
وزارت نیرو در برنامه کلان، باید محورهای زیر را در دستور کار قرار دهد:
الف- توسعه دیپلماسی برق: تبدیل ایران به هاب انرژی منطقه از طریق صادرات برق به کشورهای همسایه و توسعه شبکه‌های انتقال برق فرامرزی. تجربه موفق فرانسه در اتصال شبکه برق خود به کشورهای همسایه، الگویی مناسب در این زمینه است.
ب- جذب سرمایه‌گذاری خارجی در انرژی‌های تجدیدپذیر:
با توجه به پتانسیل بالای ایران در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر مثل کریدورهای بادی و پتانسیل‌های تابشی، جذب سرمایه‌گذاری خارجی و انتقال فناوری‌های نوین در این حوزه می‌تواند به تقویت دیپلماسی انرژی کمک کند.
وزارت نفت نیز در زمینه استخراج، تولید و صادرات نفت و گاز نقش کلیدی دارد. این وزارتخانه می‌بایست با بهره‌گیری از فناوری‌های پیشرفته، بهره‌وری در تولید نفت و گاز را افزایش دهد و از روش‌های نوین برای استخراج منابع جدید استفاده کند. همچنین، با توجه به تغییرات اقلیمی و نیاز به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، وزارت نفت باید به توسعه فناوری‌های کربن‌زدایی و بهینه‌سازی مصرف انرژی در صنایع نفت و گاز بپردازد و در برنامه کلان 3 محور زیر را عملیاتی کند:
الف- توسعه میادین نفتی مشترک:
اولویت دادن به توسعه میادین مشترک نفت و گاز با کشورهای همسایه، با هدف ایجاد منافع مشترک و تقویت روابط دوجانبه. تجربه موفق نروژ در همکاری با روسیه در دریای بارنتز، نمونه‌ای قابل توجه در این زمینه است.
ب- تنوع‌بخشی به بازارهای صادراتی:
کاهش وابستگی به بازارهای سنتی و جذب سرمایه‌گذاری خارجی برای توسعه زیرساخت‌های صادراتی به مناطق جدید جغرافیایی. الگوی عربستان سعودی در صادرات نفت به بازارهای آسیایی، می‌تواند مورد توجه قرار گیرد.
ج- توسعه صنایع پایین‌دستی:
تبدیل نفت و گاز خام به فرآورده‌های با ارزش افزوده بالاتر، نه تنها ارزش صادرات را افزایش می‌دهد، بلکه زمینه همکاری‌های فنی و تخصصی با سایر کشورها را فراهم می‌کند.
نقش وزارت امور خارجه در بهبود و توسعه دیپلماسی انرژی نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این وزارتخانه می‌تواند با ایجاد همکاری‌های بین‌المللی و انعقاد توافق‌نامه‌های انرژی، به افزایش صادرات نفت و گاز و جذب سرمایه‌گذاری خارجی کمک کند. همچنین، وزارت امور خارجه با استفاده از دیپلماسی اقتصادی و برقراری روابط دوستانه با کشورهای دیگر، می‌تواند به تأمین تکنولوژی‌های نوین و انتقال دانش فنی در حوزه انرژی بپردازد و باید راهبردهای زیر را بصورت متمرکز اجرایی کند:
الف- دیپلماسی فعال در حوزه انرژی: ارتباط مستمر و سازنده با کشورهای هدف در زمینه انرژی، با هدف معرفی ظرفیت‌ها و جذب سرمایه‌گذاری.
ب- بهره‌گیری از ظرفیت‌های سازمان‌های بین‌المللی: همکاری با سازمان‌های بین‌المللی مانند اوپک و آژانس بین‌المللی انرژی برای تأمین منافع ملی در حوزه انرژی.
همچنین نقش وزارت امور اقتصادی و دارایی در مأموریت‌های زیر بسیار قابل توجه است که در چند سال اخیر بنابه دلایل انزوای بین المللی از ان دور بوده‌ایم:
الف-ایجاد مشوق‌های سرمایه‌گذاری: ارائه مشوق‌های جذاب و رقابتی به سرمایه‌گذاران خارجی در بخش انرژی، با هدف جذب سرمایه و فناوری‌های نوین.
ب- تسهیل در مبادلات مالی: رفع موانع و تسهیل در مبادلات مالی بین‌المللی در بخش انرژی، با هدف افزایش امنیت سرمایه‌گذاری و توسعه همکاری‌های اقتصادی.
در راستای تحقق این اهداف، سازمان برنامه و بودجه نیز باید به تدوین برنامه‌های راهبردی و تخصیص منابع مالی مناسب بپردازد. این سازمان می‌تواند با انجام مطالعات جامع و ارزیابی‌های دقیق، به تعیین اولویت‌ها و تدوین راهبردهای کلان در حوزه انرژی کمک کند. همچنین، با نظارت بر اجرای برنامه‌ها و پروژه‌های انرژی، می‌تواند از بهره‌وری و کارآیی در این زمینه اطمینان حاصل کند.
موفقیت دیپلماسی انرژی ایران در گرو همکاری و هماهنگی مؤثر بین این چهار وزارتخانه و سایر نهادهای ذی‌ربط مثل سازمان برنامه و بودجه است.
برای دستیابی به دورنمای انرژی 1415، با بهره‌گیری از تجربیات موفق جهان و اتخاذ رویکردی فعال و پویا، می‌توان از ظرفیت‌های عظیم انرژی کشور برای تأمین منافع ملی و تقویت جایگاه ایران در نظام بین‌الملل بهره برد فلذا نیازمند هماهنگی و همکاری مستمر بین وزارتخانه‌ها و سازمان‌های مرتبط هستیم و نباید فراموش کنیم، تنها از طریق تعامل و تبادل اطلاعات بین نهادهای مختلف، می‌توان به اهداف بلندمدت گفته شده در حوزه انرژی مثل افق 1415 و برنامه هفتم توسعه دست یافت و به تأمین پایدار و بهینه انرژی برای آینده ایران کمک کرد.
