سارینا سیف روزنامه نگار: دور زدن تنگه هرمز، رویای دیرینه ایران بوده است. گزارش جدید موسسه کپلر نشان می‌دهد که ماه گذشته، بالاخره بخشی از صادرات نفت ایران از طریق مسیری به جز تنگه هرمز محقق شده است.
پایانه‌های صادرات نفت ایران، تاکنون محدود بوده است. بخش عمده صادرات نفت ایران از طریق تنگه هرمز و بندر خارک انجام می‌شود. تنگه هرمز، از مهم‌ترین مناطق استراتژیک خلیج فارس به جهت صادرات نفتی ایران به حساب می‌آید.
سهم قابل توجهی از نفت ایران، روزانه از طریق تنگه هرمز صادر می‌شود و هرگونه اختلالی در آن، برای ایران ضربات جبران‌ناپذیری را به همراه خواهد داشت. در واقع می‌توان گفت تقریباً 95 درصد از حجم صادرات نفت ایران از طریق جزیره خارک به خارج از کشور انجام می‌شود.
به غیر از خارک، پایانه نفتی سیری، لاوان، سروش و عسلویه از پایانه‌هایی هستند که نفت ایران از طریق آن‌ها صادر می‌شود. حال اما یک پایانه دیگر به فهرست مبدأ صادرات نفت ایران اضافه شده است؛ بندر جاسک.
بندر جاسک تنگه هرمز را دور زد
پس از انتشار نمودار صادرات نفت ایران توسط موسسه کپلر، مشخص شد که در ماه اکتبر، یک پایانه جدید برای صادرات نفت ایران اضافه شده است. آن پایانه جدید همان پایانه جاسک است. پایانه‌ای که وعده دور زدن تنگه هرمز را تاکنون با خود به یدک می‌کشید.
همایون فلک‌شاهی، عضو ارشد موسسه کپلر در پستی که در شبکه اجتماعی ایکس منتشر کرد، نوشت: بارگیری نفت خام در دوم اکتبر، یعنی یک روز پس از حمله ایران به اسرائیل، تکمیل شد.
این محموله به جنوب شرق آسیا رسیده است و انتظار می‌رود که به سمت چین برود.او در ادامه متذکر شد: پایانه جاسک در اواسط سال 2021 افتتاح شد، اما همچنان در حال ساخت است. تحقیقات کپلر نشان می‌دهد که پنج میلیون بشکه ظرفیت ذخیره‌سازی عملیاتی شده و در مجموع 10 میلیون بشکه ذخیره‌سازی پس از تکمیل پروژه پیش‌بینی می‌شود.بر اساس نمودار منتشرشده توسط موسسه کپلر، حجم صادرات نفت از طریق پایانه جاسک، کمتر از 200 هزار بشکه در روز بوده است.
وضعیت نامعلوم بندر جاسک
مخازن جاسک شامل 20 مخزن ذخیره و پنج دیواره‌ای به نام داکت است که تاکنون یکی از این داکت‌ها راه‌اندازی و بارگیری شده است. آن طور که به نظر می‌رسد، محموله نفتی ایران از همین طریق بارگیری شده است.از سوی دیگر، خطی به نام خط ایران آروین که قبلاً نفت گوره در آن به عنوان مخزن ذخیره شده بود، اکنون در همین راستا مورد استفاده قرار می‌گیرد. خط لوله ایران آروین، بعد از راه‌اندازی مخازن یعنی همان یک داکت چهارتایی، برای این پروژه اختصاص پیدا کرد و نفت ذخیره‌شده در آن به جاسک منتقل شد. در واقع یک داکت احداث شده و به بهره‌برداری رسیده است، اما داکت‌های دیگر همچنان راه‌اندازی نشده‌اند. این بدان معناست که خط لوله ایران آروین بخشی از آن خط لوله 1000 کیلومتری گوره به جاسک است.خوراک کل منطقه مکران که شامل 16 پتروشیمی، نیروگاه و پالایشگاه است، از این محل تأمین می‌شود. پیش‌تر گفته می‌شد که این بارگیری صرفاً مختص منطقه مکران است و صادر نمی‌شود. اما پس از انتشار مطالعات موسسه کپلر، مشخص شد که بارگیری انجام‌شده صرفاً مختص به منطقه مکران نبود و صادرات نفت ایران از این پایانه کلید خورده است. نکته مورد توجه آن است که یکی از مهم‌ترین اهداف این پروژه، انتقال نفت خام از طریق گوره به جاسک بود تا بتوان از این طریق، نفت را به فرآورده‌های نفتی تبدیل کرد. استفاده از ظرفیت صادرات فرآورده‌های نفتی، می‌تواند از خام‌فروش بودن ایران جلوگیری کند. اما به نظر می‌رسد صادرات نفت خام از طریق پایانه جاسک، عمدتاً اهداف سیاسی و ژئوپلیتیکی را به همراه داشته و خبری از کاهش خام‌فروشی نیست.
صادرات از طریق پروژه نیمه‌تمام
پروژه مذکور همچنان به طور کامل بهره‌برداری نشده است. این پروژه اکنون در وضعیتی به سر می‌برد که یک ایستگاه در مرحله تست، یک ایستگاه در حال راه‌اندازی و ایستگاه دیگر راه افتاده است.
این موضوع که ایران از همین ذخایر محدود نیز به جهت صادرات استفاده کرده است نشان می‌دهد که عزم ایران به جهت دور زدن تنگه هرمز جدی است. چراکه از طریق پروژه‌ای نیمه‌تمام، به جهت اهداف صادراتی خود استفاده کرده است.
طرح ایران ساخت بزرگ‌ترین پایانه صادرات نفت پس از خارگ در منطقه بود که گذشته از نفت خام، روزانه بین 600 هزار تا 700 هزار بشکه میعانات گازی پالایش‌شده در پالایشگاه ستاره خلیج فارس از طریق جاسک را صادر کند.
اهمیت این موضوع آن است که به عنوان جایگزینی برای فروش نفت در صورت مسدود شدن تنگه هرمز می‌تواند به کار رود. به نظر می‌رسد که این تصمیم، سرانجام به مرحله اجرا رسیده است.
اما پرسش این جاست که یک پروژه نیمه‌تمام، چه سهمی از صادرات نفت ایران را محقق خواهد کرد؟ به نظر می‌رسد که همچنان بخش بزرگی از صادرات نفت ایران به تنگه هرمز و جزیره خارک وابسته است و تا این پروژه به طور کامل تحقق پیدا کند، نمی‌توان گفت که ایران به طور کامل تنگه هرمز را دور زده است.
نکته مورد توجه آن است که ایران همزمان با حملات موشکی، سعی بر کاهش وابستگی خود به تنگه مناقشه‌برانگیز هرمز داشته است.
این موضوع نشان می‌دهد که ایران نهایتاً راه‌های جدیدی برای دور زدن تحریم در نظر دارد. اما آیا نهایتاً این راه‌ها به نفع مردم تمام خواهد شد؟
