محمد جواد خلیلی روزنامه نگار: به گزارش روزنامه «نقش اقتصاد» قیمت نفت خام در دو روز گذشته شاهد سقوطی کم‌سابقه بود؛ کاهش حدود 14 درصدی قیمت‌ها باعث شد هر بشکه نفت به 61 دلار برسد. رقمی که پایین‌ترین سطح خود از سال 2021 تاکنون به حساب می‌آید. نفت برنت نیز بیش از 10 دلار از ارزش خود را از دست داد و همین موضوع، موجی از نگرانی را میان کشورهای صادرکننده نفت، سرمایه‌گذاران بازار انرژی و تحلیلگران اقتصادی ایجاد کرده است. این افت ناگهانی در حالی رقم خورده که پیش‌بینی‌ها حکایت از ادامه ثبات نسبی قیمت‌ها داشت. اما ترکیب دو عامل همزمان یعنی افزایش پیش‌بینی‌نشده عرضه از سوی اوپک پلاس و کاهش شدید تقاضا به‌دلیل تداوم سیاست‌های محدودکننده تجاری در دنیا، به‌ویژه به‌واسطه سیاست‌های تعرفه‌ای آمریکا، مسیر بازار جهانی نفت را به‌طور کامل دگرگون کرد.
اوپک پلاس و بازی خطرناک عرضه
در سال‌های اخیر، سیاست‌های تولیدی اوپک پلاس یکی از متغیرهای اصلی تعیین‌کننده قیمت نفت بوده است. این گروه که متشکل از کشورهای عضو اوپک و متحدان غیراوپکی آن از جمله روسیه است، بارها با تصمیم‌گیری درباره کاهش یا افزایش تولید، تعادل بازار را تنظیم کرده است. اما حالا تصمیم اخیر این گروه در افزایش ناگهانی تولید، به‌نوعی بازار را غافلگیر کرد. تحلیلگران می‌گویند افزایش تولید توسط برخی اعضای کلیدی اوپک پلاس، در شرایطی انجام شده که چشم‌انداز تقاضا چندان روشن نیست. به‌ویژه با در نظر گرفتن رکود ناشی از تشدید جنگ تجاری و تعرفه‌ای در جهان، چنین افزایشی بیشتر به‌مثابه ریختن نفت بر آتش عدم تعادل در بازار انرژی است. از نگاه برخی اقتصاددانان، این تصمیم بیشتر از آنکه بر پایه اصول عرضه و تقاضا باشد، بر مبنای ملاحظات سیاسی، رقابت‌های منطقه‌ای و حتی چالش‌های داخلی برخی کشورها اتخاذ شده است؛ کشورهایی که برای تأمین کسری بودجه خود نیازمند افزایش صادرات نفت هستند، ولو به قیمت سقوط نرخ جهانی.
تقاضایی که در حال فروریختن است
در سوی دیگر ماجرا، وضعیت تقاضا نیز نگران‌کننده‌تر از همیشه به‌نظر می‌رسد. در حالی که جهان تلاش می‌کند از زیر سایه بحران‌های اقتصادی و ژئوپلیتیکی خارج شود، رکود ناشی از جنگ تعرفه‌ای که ریشه در سیاست‌های دوران ترامپ دارد، همچنان بر شانه‌های تجارت جهانی سنگینی می‌کند. جنگ تجاری آمریکا با چین، که با سیاست‌های محدودکننده گمرکی و تعرفه‌های بالا همراه بوده، بازار مصرف جهانی را دچار افت چشمگیری کرده است. در چنین فضایی، میزان تقاضا برای نفت به‌ویژه از سوی اقتصادهای بزرگ آسیایی و اروپایی رو به کاهش گذاشته است. نتیجه این روند، کاهش سفارش‌های بلندمدت نفت، پر شدن انبارهای پالایشگاهی و افت قیمت‌ها در بازارهای آتی است.
واکنش بازارهای جهانی انرژی
بازارهای جهانی نفت در پی این سقوط قیمت، واکنش شدیدی نشان داده‌اند. شاخص‌های بورس انرژی، شرکت‌های بزرگ نفتی و همچنین ارز کشورهای نفت‌محور در دو روز گذشته افت کرده‌اند. سهام شرکت‌های بزرگ مانند شل، توتال و اکسون موبیل با کاهش چند درصدی مواجه شده و بورس‌های کشورهای حاشیه خلیج فارس نیز واکنش منفی نشان داده‌اند. در این میان، برخی تحلیلگران معتقدند این افت می‌تواند موقتی باشد و با مداخله اوپک یا انتشار اخبار مثبت از سوی مصرف‌کنندگان بزرگ، روند اصلاحی در روزهای آینده شکل بگیرد. اما عده‌ای دیگر سقوط قیمت را نشانه‌ای از ورود نفت به یک دوره رکود جدید می‌دانند، دوره‌ای که ویژگی بارز آن، مازاد عرضه و ضعف تقاضا خواهد بود.
آینده کوتاه‌مدت نفت چه خواهد شد؟
کارشناسان اقتصادی در پیش‌بینی آینده قیمت نفت اتفاق نظر ندارند. گروهی معتقدند نفت نمی‌تواند برای مدت طولانی در سطح زیر 70 دلار باقی بماند و این سطح، یک کف روانی برای بازار است. آن‌ها بر این باورند که با تعدیل رفتار اوپک و بازگشت تدریجی رشد به اقتصاد چین و هند، قیمت‌ها مجدداً افزایش خواهند یافت. در مقابل، برخی دیگر هشدار می‌دهند که در صورت ادامه روند فعلی و تثبیت مازاد عرضه، نفت می‌تواند وارد کانال‌های قیمتی پایین‌تر نیز شود. سناریوهایی وجود دارد که در آن نفت حتی تا سطح 50 دلار نیز کاهش یابد؛ به‌ویژه اگر سیاست‌های مالی در اروپا و آمریکا به سمت انقباض بیشتر برود یا درگیری‌های ژئوپلیتیکی عرضه جهانی را مختل نکند.
نفت و بودجه کشورهای تولیدکننده
افت شدید قیمت نفت پیامدهای فوری و قابل توجهی برای اقتصاد کشورهای تولیدکننده دارد. از عربستان سعودی تا ایران، از روسیه تا نیجریه، همه این کشورها بودجه‌های سالانه خود را بر مبنای قیمت خاصی از نفت بسته‌اند. سقوط قیمت‌ها می‌تواند موجب ایجاد کسری بودجه، کاهش سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی، و حتی افزایش بدهی‌های دولت‌ها شود. ایران نیز که به دلیل تحریم‌ها با محدودیت‌های زیادی در فروش نفت روبروست، از این افت قیمت متضرر خواهد شد. زیرا حتی همان میزان صادراتی که از مسیرهای غیررسمی انجام می‌دهد، در نرخ پایین‌تری قیمت‌گذاری می‌شود. به‌علاوه، کاهش درآمد ارزی حاصل از صادرات نفت بر نرخ ارز و وضعیت واردات در کشور اثر خواهد گذاشت.
نگاهی به نقش بازیگران بزرگ
نقش بازیگرانی مانند آمریکا، روسیه و چین در تحولات اخیر بازار نفت غیرقابل انکار است. ایالات متحده که حالا خود یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت است، با افزایش استخراج شیل، سهم بزرگی از بازار جهانی را به خود اختصاص داده. در عین حال، تولیدکنندگان آمریکایی نیز از کاهش قیمت آسیب می‌بینند، به‌خصوص در صورت افت قیمت به زیر نرخ تمام‌شده تولید. روسیه نیز با وجود وابستگی بالای بودجه‌اش به نفت، همچنان به‌دنبال افزایش سهم بازار خود در آسیا و اروپا است. چین به عنوان بزرگ‌ترین واردکننده نفت جهان، شاید تنها بازیگری باشد که از افت قیمت‌ها سود می‌برد، اما کندی رشد اقتصادی این کشور، میزان وارداتش را نیز کاهش داده است.
آیا اوپک دوباره مداخله خواهد کرد؟
سؤال مهم اینجاست که آیا اوپک برای مهار این روند نزولی بار دیگر دست به کاهش تولید خواهد زد یا خیر. در گذشته، در زمان‌هایی که قیمت نفت افت می‌کرد، اوپک و متحدانش با سیاست کاهش عرضه تلاش می‌کردند بازار را متعادل کنند. اما این بار با توجه به رقابت‌های داخلی در میان اعضا، به‌نظر می‌رسد اجماع‌سازی برای کاهش تولید دشوارتر از قبل شده باشد. عربستان سعودی به‌عنوان رهبر سنتی اوپک هم در شرایط حساسی قرار دارد. از یکسو نیاز به قیمت‌های بالا برای تحقق اهداف اقتصادی خود دارد، و از سوی دیگر نمی‌خواهد سهم بازارش را به رقبایی مانند ایران یا آمریکا واگذار کند.
سخن پایانی
سقوط 14 درصدی قیمت نفت در دو روز، هشداری جدی به بازار جهانی انرژی است. هشداری درباره شکنندگی وضعیت عرضه و تقاضا، پیامدهای مخرب تصمیم‌های سیاسی بر بازارهای اقتصادی، و بی‌ثباتی فزاینده‌ای که می‌تواند به زیان همه کشورها تمام شود. در حالی که تحلیلگران هنوز بر سر آینده قیمت نفت اتفاق نظر ندارند، یک نکته روشن است: جهان وارد دوره‌ای از عدم اطمینان جدید شده؛ دوره‌ای که در آن سیاست، اقتصاد و انرژی بیش از هر زمان دیگری به هم گره خورده‌اند.
