نعیم نوربخش روزنامه نگار: ضرورت توجه به تغییرات اقلیمی در کره زمین هیچ‌گاه به اندازه امروز نبوده است. برای تحقق هدفی که امضاکنندگان توافق اقلیمی پاریس در مسیر محدود کردن گرمایش جهانی برگزیده‌اند تنها استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر برای تولید برق کافی نخواهد بود. برای این که جامعه بشری بتواند به اهداف تعیین‌شده رنگ حقیقت ببخشد نیاز دارد که سبد متنوعی از فناوری‌ها شامل تولید هیدروژن با آلودگی کربنی ناچیز، انرژی‌های زیستی و جداسازی و ذخیره‌سازی کربنی یا به اختصار CCUS را در اختیار داشته باشد. صنایعی مانند تولید نفت و گاز، فولاد، آلومینیوم یا سیمان را به دشواری می‌توان با هدف کاهش انتشار آلاینده‌های کربنی پیوند داد اما فناوری جداسازی و ذخیره‌سازی کربن می‌تواند نقشی کلیدی در کاهش انتشار این آلاینده داشته باشد.
طبق میانگین برآوردهایی که سناریوهای مختلف به منظور واقعیت بخشیدن به هدف محدود کردن گرمایش جهانی به 1.5 درجه سلسیوس نشان داده‌اند تا سال 2050 نیاز است که 10 میلیارد تن دی‌اکسید کربن از هواکره یا اتمسفر زمین خارج شود. اما با وجود ظرفیت‌هایی که فناوری جداسازی و ذخیره‌سازی کربنی دارد، توسعه و پیاده‌سازی این فناوری طبق انتظارات پیش نرفته است. این فناوری ده‌ها سال است که موجودیت پیدا کرده لیکن تنها طی 10 سال گذشته است که کشورها در پیاده‌سازی و گسترش آن به موفقیت‌هایی نائل آمده‌اند. اما با وجود پیشرفت‌های حاصل آمده، هنوز یک چارچوب روشن و مورد پذیرش بین‌المللی برای کاربست گسترده این فناوری تدوین نشده است. عوامل متعددی را می‌توان مسبب این وضعیت دانست که شامل نیاز به صرف هزینه‌های هنگفت برای اجرای فناوری CCUS، فقدان مقررات و مشوق‌های جامع دولتی و لزوم اجرای پروژه‌های تحقیق و توسعه بیشتر برای افزایش بهره‌وری و کاهش مخارج می‌شود.
در حال حاضر حدود 300 پروژه در مراحل مختلف زنجیره ارزش فناوری جداسازی و ذخیره‌سازی کربنی فعال هستند. از مجموع این پروژه‌ها تنها 35 مورد به مرحله تجاری رسیده‌اند که ذخیره‌سازی 45 میلیون تن دی‌اکسید کربن را ممکن می‌سازد. این یعنی تنها 0.12 درصد از کل کربن منتشرشده در اتمسفر طی سال 2022 و این در حالی است که انتشار آلاینده‌های کربنی مرتبط با صنعت انرژی در جهان به حد نصاب بی‌سابقه 36.8 گیگاتنی رسیده است. با وجود پروژه‌های متعددی که در مراحل توسعه‌ای قرار دارند، انتظار می‌رود ظرفیت فناوری کاهش آلاینده‌های کربنی در جهان تا سال 2035 به حدود 300 میلیون تن در سال برسد. این میزان تقریباً 10 برابر ظرفیت موجود امروز است اما برای تحقق هدف محدود کردن گرمایش جهانی به 1.5 درجه سلسیوس، طبق برآورد آژانس بین‌المللی انرژی به حذف سالانه 4000 میلیون تن کربن بیشتر تا سال 2035 نیاز داریم.
نقشه راه نوآوری در فناوری جداسازی و ذخیره‌سازی کربن در قطر
کشور قطر یک هدف ملی جاه‌طلبانه برای خود تعیین کرده است و به موجب آن قصد دارد تا سال 2030 میزان انتشار آلاینده‌های گلخانه‌ای خود را 25 درصد کاهش دهد. این هدف‌گذاری به یکی از اولویت‌های اصلی در سند چشم‌انداز ملی این کشور تا سال 2030 تبدیل شده است. این سند روی موضوع توسعه پایدار و گذار به اقتصادی متنوع و دانش‌بنیان متمرکز است. قطر با تدوین این سند تعهد خود به مقابله با تغییرات اقلیمی و کاهش تخریب محیط زیست را نشان داده است.قطر به عنوان یک بازیگر مهم در صنعت انرژی جهانی فرصتی بی‌نظیر در اختیار دارد تا در استفاده از فناوری جداسازی و ذخیره‌سازی کربن پیشگام شود. این کشور گام‌های بلندی در این مسیر برداشته است. به تازگی رهبران بخش انرژی در منطقه با همکاری غول‌های جهانی دست به تدوین نقشه راهی برای پیاده‌سازی فناوری CCUS زده‌اند. نخستین اجلاس آن نیز در قطر برگزار شده است که مهر تأییدی بر پایبندی قطر به تحقق اهداف تعیین‌شده می‌باشد. در راستای محدود کردن انتشار آلاینده‌های کربنی و تقویت تلاش‌ها برای کربن‌زدایی، قطر سرمایه‌گذاری قابل‌توجهی را برای برپایی تأسیسات جداسازی و ذخیره‌سازی کربن در مقیاس کلان در دستور کار خود قرار داده است. این کشور قصد دارد تا سال 2035 هدف ذخیره‌سازی سالانه 11 میلیون تن دی‌اکسید کربن را محقق کند. تأسیسات مذکور با داشتن این ظرفیت وسیع نقش مهمی در راهبرد کربن‌زدایی قطر از صنایع خود خواهند داشت.براساس گزارشی محلی درباره توسعه پایدار که سال 2022 منتشر شده است، قطر موفق شده است که از سال 2019 به بعد 3.8 میلیون تن دی‌اکسید کربن را ذخیره کند. در پایان سال 2021 ظرفیت ذخیره‌سازی به 2.2 میلیون تن در سال رسیده بود. با تدوین یک نقشه راه جامع برای توسعه فناوری CCUS قطر نه تنها موفق می‌شود که رد پای کربنی خود را کمرنگ‌تر کند بلکه نقشی سازنده در همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی برای توسعه این فناوری ایفا خواهد کرد. این نقشه راه باید محورهایی شامل تحقیق و توسعه، مشارکت بخش خصوصی با دولتی و یکپارچه‌سازی فناوری CCUS با صنایع موجود را پوشش بدهد. علاوه بر این قطر می‌تواند با تکیه بر موقعیت خود به عنوان رهبر جهانی تولید گاز طبیعی، مسأله وفق دادن صنعت تولید هیدروژن از منابع فسیلی با فناوری جدید را تشویق کند و به کاهش بیشتر آلایندگی و ترویج انرژی‌های پاک کمک کند.
توسعه و پیاده‌سازی فناوری‌های جداسازی و ذخیره‌سازی کربن دارای اهمیت حیاتی برای تحقق اهداف پیمان آب‌وهوایی پاریس می‌باشد. قطر این ظرفیت را دارد که در این مسیر نقش رهبری بر عهده بگیرد اما این امر هم به پایبندی سیاست‌گذاران وابسته است و هم پیروی فعالان در حوزه صنعت. با تدوین سند نقشه راه فناوری CCUS و ترویج همکاری‌های منطقه‌ای و جهانی قطر می‌تواند گام‌های بلندی به سوی آینده‌ای پایدار بردارد. برای رونق دادن به این پروژه‌ها سیاست‌گذاران و شرکت‌های تجاری در قطر باید برای شتاب بخشیدن به تلاش‌ها در چهار حوزه کلیدی به همکاری با شرکای جهانی روی بیاروند:
یک- ایجاد یک بازار جذاب: سیاست‌گذاران باید رویکردی متمایل به رونق اقتصادی و در عین حال روش‌مند برای مقررات‌گذاری و اعطای امتیازات صنعتی در پیش بگیرند. نهادهای مهم سهیم در زنجیره‌های تولید نیز باید در حوزه‌هایی که مقررات و مشوق‌هایی وضع شده است با شدت بخشیدن به فعالیت‌های توسعه‌ای با دولت همکاری کنند. در سطح جهانی دولت‌ها می‌توانند پیاده‌سازی فناوری CCUS را با اعطای مشوق‌های مالیاتی، وام‌های بانکی و سایر حمایت‌های مالی در بستر حمایت قانونی شتاب ببخشند.
دو- تشویق و حمایت از تقاضای جهانی برای خدمات و کالاهای کم‌کربن: برای به وجود آمدن یک بستر مستحکم و قانونمند که لازمه سرمایه‌گذاری‌ها در فناوری جداسازی و ذخیره‌سازی کربن است، همکاری جهانی و اقدامات عملی دولت‌ها لازم است. پژوهش‌ها نشان داده است که ارزش‌گذاری محصولات و خدماتی که آلایندگی کربنی کمی دارند را می‌توان با جلب توجه افکار عمومی در جهان به شدت مصرف کربنی تولید آنها تسهیل کرد. این عمل شتاب‌بخش تعمیم فعالیت‌های کربن‌زدایی در سرتاسر زنجیره‌های تولید جهانی خواهد بود.
سه- همکاری برای شتاب بخشیدن به توسعه فناوری: با گسترش جهانی مراکز و اکوسیستم‌های مربوط به فناوری جداسازی و ذخیره‌سازی کربن، تشکیل سریع همکاری‌های مشترک و جوینت‌ونچرها برای موفقیت ضروری است. توصیه می‌شود که همکاری میان دولت‌ها، سرمایه‌گذاران و بازیگران صنعتی با هدف تقسیم مخاطرات، اشتراک منابع و تولید انبوه مد نظر قرار گیرد.
چهار- تمرکز روی نوآوری در فناوری: همزمان با ترویج استفاده از فناوری جداسازی و ذخیره‌سازی کربن، کاهش هزینه لازم برای جدا کردن دی‌اکسید کربن از سایر گازهای گلخانه‌ای بسیار ضرورت دارد. توجه ویژه‌ای باید معطوف مصرف انرژی در این فناوری‌ها شود و این امر احتمالاً به دانشی مبتکرانه فراتر از معلومات امروزی در دانش شیمی نیاز دارد. تحقیق و توسعه نقشی برجسته در معرفی فناوری‌های نسل بعد خواهد داشت.در حالی که دنیا با چالش تغییرات اقلیمی دست به گریبان است، کشورهایی مانند قطر باید نقش رهبری خود در ترویج و اجرای راهکارهای نوآورانه مانند فناوری جداسازی و ذخیره‌سازی کربنی را شدت ببخشند. علاوه بر این کشورها باید همکاری در فعالیت‌های تحقیق و توسعه، اشتراک‌گذاری دانش و رویه‌های بهینه را در این حوزه ترویج کنند. در نهایت کاربست گسترده فناوری جداسازی و ذخیره‌سازی کربن به همتی جهانی نیاز دارد. کشور قطر می‌تواند با سرمایه‌گذاری روی فناوری مزبور راه جهان را برای تحقق هدف مبارزه با تغییرات اقلیمی هموار کند. منبع: Oil&Gas MiddleEast
