سهم اندک ایران از صنعت گردشگری

سامان سفالگر روزنامه نگار: صنعت گردشگری از جمله حوزه‌هایی است که کشورهای مختلف جهان با تکیه بر آن، سعی در درآمدزایی و به طور خاص ایجاد فرصت‌های شغلی مختلف و در نهایت، بهبود شاخص‌های اقتصادی خود دارند. در این زمینه مثلاً می‌توان به کشور ترکیه اشاره کرد که تکیه قابل توجهی به صنعت گردشگری دارد و اساساً این حوزه را باید یکی از ستون‌های اصلی اقتصاد ترکیه دانست. با این حال، صنعت گردشگری در کشورمان ایران نتوانسته آنطور که باید و شاید، چهره‌ای پویا به خود بگیرد و حامل منافع و دستاوردهای اقتصادی قابل ملاحظه‌ای برای کشورمان در ابعاد مختلف باشد.
به گزارش نقش اقتصاد، در این راستا، بر اساس ارزیابی‌های مختلف، آورده صنعت گردشگری برای اقتصاد کشورمان بیش از یک تا دو میلیارد دلار در سال نیست. این در حالی است که ناظران و تحلیلگران اقتصادی معتقدند صنعت گردشگری و ظرفیت‌های فراوان کشورمان در این حوزه می‌تواند سالانه چیزی بین 20 تا 25 میلیارد دلار برای ایران درآمدزایی ارزی داشته باشد. کافی است توجه داشته باشیم که اگر یک گردشگرِ خارجی در کشورمان برای مدت 20 روز اقامت داشته باشد، این مساله می‌تواند به ایجاد 5 شغل کمک کند. البته که مسائلی از این دست تنها بخش محدودی از ظرفیت‌ها و دستاوردهای قابل توجه و گسترده‌ای هستند که صنعت گردشگری می‌تواند برای کشورمان به ارمغان بیاورد. با این حال، یک سؤال عمده و محوری مطرح است و آن این نکته می‌باشد که چرا سهم صنعت گردشگری از کیک اقتصادی کشورمان ناچیز است؟ به نظر می‌رسد جهت پاسخ به این پرسش، می‌توان 4 مؤلفه عمده را مد نظر قرار داد.
1- صنعت گردشگری به “مساله اصلی” تبدیل نشده است
یکی از نکاتی که بسیاری از تئوری‌پردازان حوزه حکمرانی توجه ویژه‌ای را به آن معطوف کرده و می‌کنند این است که: وقتی می‌توان از توجه و تمرکز به یک حوزه خاص در چهارچوب نظام‌ها و سازوکارهای حکمرانی در کشورهای مختلف جهان صحبت کرد که آن حوزه، برای تصمیم سازان یک کشور، به مساله و اولویت تبدیل شده باشد. متاسفانه هنوز در این رابطه شاهد آن نیستیم که صنعت گردشگری و فعال سازی ظرفیت‌های قابل توجه این حوزه برای اقتصاد ملی کشورمان، به یک اولویت و مساله اصلی تبدیل شده باشد. از این منظر، چندان عجیب نیست که می‌بینیم هنوز صنعت گردشگری کشورمان حالتی حاشیه‌ای دارد و نمی‌تواند ظرفیت‌های خود را جهت بهبود شاخص‌های اقتصادِ ایران فعال سازد. از این منظر، اینکه صنعت گردشگری از حاشیه به مرکز میدان و یکی از کانون‌های تفکرِ تصمیم سازان کشورمان به ویژه در قالب دولت‌های مختلف تبدیل شود، پیش‌نیازِ شکوفا شدن استعدادها و ظرفیت‌های مختلف در این حوزه است.
2- مشکلات زیرساختی
بدون تردید توسعه زیرساخت‌های مختلف در حوزه‌های حمل و نقل، هتلداری و اسکان، تفریح و غیره، از جمله بنیان‌های اصلی جذب گردشگر و توسعه صنعت گردشگری در کشورهای اقصی نقاط جهان است. البته که جدای از سرمایه گذاری‌های داخلی که در این حوزه‌ها انجام می‌شود، بخش قابل ملاحظه‌ای از ظرفیت‌های کشورهای مختلف در این حوزه، از مجرای سرمایه گذاری‌های خارجی تأمین می‌شود. در این زمینه، متاسفانه کشورمان با چالش‌های جدی به دلیل تنش در روابط خارجی خود و برقراری سیلی از تحریم‌ها علیه ایران رو به رو است. از این منظر، صنعت گردشگری ایران علی رغم دارا بودن ظرفیت‌های فراوان، نتوانسته آنگونه که باید و شاید، اقدام به جذب سرمایه گذاری خارجی کند. از این رو، شاهد آن هستیم که زیرساخت‌های مورد نیاز برای صنعت گردشگری ایران، متناسب با گذشت زمان، آنگونه که باید و شاید رشد نکرده‌اند و همین مساله به چالشی جدی برای صنعت گردشگری کشورمان تبدیل شده است.
3- چالش فرهنگی در میزبانی از توریست‌های خارجی
بر کسی پوشیده نیست که مردم ایران از جمله میهمان نواز ترین ملت‌ها در سطح جهان هستند. مساله ای که البته در لا به لای خاطرات بسیاری از توریست‌ها و گردشگران خارجی در جریان سفرشان به کشورمان نیز قابل مشاهده بوده و به انحا مختلف مشاهده شده است. با این حال، یکی از نکاتی که در بحث میزبانی از گردشگران خارجی در کشورمان حل نشده، چالش‌ها و مسائل فرهنگی است که در میزبانی از آن‌ها وجود دارد. تردیدی نیست که کشورها و ملت‌های مختلف در سطح جهان، هرکدام فرهنگ خاص خود را دارند. از این رو، باید تا جای ممکن شرایط و چهارچوب‌هایی برای میزبانی از توریست‌های خارجی در کشورمان، متناسب با فرهنگ خودشان و در عین حال حفظ چهارچوب‌های فرهنگی در کشورمان اندیشیده شود. شاید یکی از پیشنهاداتی که در این رابطه می‌توان ارائه کرد این باشد که مکان‌های خاص گردشگری با ویژگی‌های فرهنگی توریست‌های خارجی در کشورمان ایجاد شود تا هم صنعت گردشگری رونق بگیرد و منافع اقتصادی آن نصیب کشورمان شود و هم ارزش‌های فرهنگی و باورهای دینی در کشورمان مورد احترام باشند. مساله ای که البته نیاز به برگزاری میزگردها و نشست‌های مختلف و آسیب شناسی کلیت مساله با نگاه به منافع ملی کشورمان دارد.
4- ظرفیت سازی در حوزه سیاست خارجی
در نهایت باید گفت که توسعه مناسبات و روابط خارجی کشورمان با کشورهای مختلف دراقصی نقاط جهان، در نوع خود می‌تواند زمینه‌های مناسبی را برای توسعه صنعت گردشگری کشورمان و ورود گسترده‌تر توریست‌های خارجی به ایران فراهم کند. همانطور که پیشتر نیز اشاره شد، در سال‌های گذشته روابط خارجی ایران با تنش‌های گسترده‌ای دست به گریبان بوده و همین مساله خود سبب شده تا زمینه‌های لازم برای ورود توریست‌های خارجی به کشورمان فراهم نباشد. از این منظر، اگر صنعت گردشگری به مثابه بخشی قابل توجه از دیپلماسی اقتصادی دستگاه سیاست خارجی کشورمان، مورد توجه باشد، می‌توان انتظار گشایش‌های قابل توجه در حوزه گردشگری ایران و ایجادد رونق در این عرصه را داشت. در این میان نبیاد فراموش کرد که سال‌ها تبلیغات و جنگ روانی علیه کشورمان از سوی جریان‌های سیاسی و رسانه‌ای غربی و متحدان بین المللی آن‌ها نیز نقشی قابل تأمل در ایجاد هراس در میان گردشگران خارجی جهت سفر به ایران بازی کرده است. مساله ای که بایستی با رویکردی سنجیده و البته عجین شده با مسائل فرهنگی مخاطب قرار گیرد و برای حل کردن و مخاطب قرار دادن آن چاره اندیشی جدی شود.