محمد جواد خلیلی روزنامه نگار: کمبود منابع آبی در ایران به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین بحران‌های زیست‌محیطی و اقتصادی در سال‌های اخیر شناخته می‌شود. به‌دلیل شرایط اقلیمی خاص کشور و افزایش مصرف بی‌رویه منابع آبی، ایران با بحران شدید کمبود آب روبه‌رو است. این بحران نه تنها زندگی روزمره مردم را تحت‌تأثیر قرار داده، بلکه صنایع بزرگ کشور که سهم قابل‌توجهی در تولید ناخالص داخلی دارند نیز از تبعات آن آسیب دیده‌اند. به‌طور خاص، صنایعی مانند کشاورزی، پتروشیمی، فولاد و سیمان که برای تولید به حجم زیادی آب نیاز دارند هم‌اکنون با مشکلات عدیده‌ای دست‌وپنجه نرم می‌کنند. در این گزارش به بررسی این بحران و اثرات آن بر صنایع بزرگ ایران پرداخته خواهد شد.
چرا ایران با بحران کمبود آب روبه‌رو است؟
ایران با اقلیمی خشک و نیمه‌خشک، از منابع آب محدود برخوردار است. با افزایش تعداد جمعیت، رشد شهری، و به‌ویژه مصرف بی‌رویه آب در کشاورزی، این منابع به سرعت در حال کاهش هستند. طبق گزارش‌های مرکز پژوهش‌های مجلس، حجم آب تجدیدپذیر در ایران در سال‌های اخیر به‌طور قابل‌توجهی کاهش یافته و کشور در وضعیت بحران آبی قرار دارد. پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که در سال‌های آینده، اگر تغییرات اساسی در سیاست‌های مدیریت منابع آب صورت نگیرد، بحران کمبود آب می‌تواند به مشکلات بزرگ‌تری تبدیل شود. علاوه بر این، سیاست‌های ناپایدار آبی، ساخت‌وسازهای غیرمجاز و تغییرات اقلیمی جهانی نیز بر شدت این بحران افزوده است.
خون صنایع بزرگ ایران
کمبود آب تنها یک مشکل محیط‌زیستی نیست، بلکه تأثیرات آن بر بخش‌های مختلف اقتصادی غیرقابل‌انکار است. صنایع بزرگ ایران که بخش قابل‌توجهی از تولید و اشتغال کشور را تشکیل می‌دهند، به شدت وابسته به منابع آب هستند. از صنایع کشاورزی گرفته تا صنایع معدنی، پتروشیمی و فولاد، همگی به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم به آب نیاز دارند. با کاهش منابع آبی، بسیاری از این صنایع با بحران‌های جدی مواجه شده‌اند. این بحران موجب افزایش هزینه‌ها، کاهش تولید و رقابت‌پذیری و در نهایت کاهش اشتغال در بخش‌های مختلف اقتصادی شده است.
تأثیر کمبود آب بر امنیت غذایی
یکی از صنایع اصلی که به‌طور مستقیم از کمبود آب آسیب می‌بیند، صنعت کشاورزی است. این صنعت به‌طور سنتی بخش بزرگی از منابع آبی کشور را مصرف می‌کند. طبق آمارهای وزارت جهاد کشاورزی، بخش کشاورزی ایران حدود 90 درصد از مصرف آب کشور را به خود اختصاص می‌دهد. کاهش بارش‌ها و خشکسالی‌های طولانی‌مدت باعث شده که تولید محصولات کشاورزی در بسیاری از مناطق کاهش یابد. این امر نه‌تنها امنیت غذایی کشور را تهدید می‌کند، بلکه موجب افزایش قیمت محصولات کشاورزی و فشار مضاعف بر مصرف‌کنندگان شده است. با توجه به اهمیت کشاورزی در تأمین مواد غذایی داخلی و صادرات، این بحران می‌تواند به بحران‌های اجتماعی و اقتصادی بزرگ‌تری تبدیل شود.
پتروشیمی‌ها در خطر
صنعت پتروشیمی ایران که از بزرگ‌ترین صنایع کشور است، نیز از بحران آب رنج می‌برد. این صنعت برای فرآیندهای تولید خود به حجم زیادی آب نیاز دارد. با کاهش منابع آب، بسیاری از واحدهای پتروشیمی با کاهش ظرفیت تولید مواجه شده‌اند و در برخی موارد مجبور به تعطیلی موقت یا کاهش تولیدات خود بوده‌اند. این مشکل باعث شده که صنعت پتروشیمی با چالش‌های جدی در تأمین مواد اولیه و حفظ رقابت‌پذیری در بازارهای جهانی روبه‌رو شود. علاوه بر این، بحران آب به افزایش هزینه‌های تولید در این صنعت نیز منجر شده که تأثیرات آن را در قیمت تمام‌شده محصولات پتروشیمی و عدم توان رقابت در بازارهای بین‌المللی مشاهده می‌کنیم.
بحران آب و کاهش ظرفیت تولید فولاد
صنعت فولاد یکی دیگر از صنایعی است که برای تولید به حجم زیادی آب نیاز دارد. فرآیندهای ذوب و تولید فولاد، در بسیاری از مراحل خود، به‌طور مستقیم از منابع آب استفاده می‌کنند. در سال‌های اخیر، بسیاری از واحدهای فولادی ایران به دلیل بحران آب با مشکلاتی مانند کاهش تولید و حتی توقف خطوط تولید روبه‌رو شده‌اند. این موضوع علاوه بر کاهش عرضه فولاد در بازار داخلی، بر صادرات این محصول نیز تأثیر منفی گذاشته است. در شرایط کنونی، این بحران می‌تواند به کاهش سهم ایران در بازار جهانی فولاد منجر شود و جایگاه ایران را در میان تولیدکنندگان بزرگ فولاد در سطح بین‌المللی تهدید کند.
افزایش هزینه‌های تولید سیمان و کاهش بهره‌وری
صنعت سیمان نیز از دیگر صنایعی است که وابسته به منابع آبی است. استفاده از آب در فرآیندهای تولید سیمان، به‌ویژه در بخش‌های خنک‌سازی و شستشو، امری اجتناب‌ناپذیر است. بحران کمبود آب باعث شده که بسیاری از کارخانه‌های سیمان در مناطق خشک و نیمه‌خشک با مشکلات جدی مواجه شوند. این امر علاوه بر افزایش هزینه‌ها، بهره‌وری تولید را کاهش داده و توان رقابت در بازارهای داخلی و خارجی را از دست داده‌اند. کاهش تولید سیمان نیز بر بخش‌های ساختمانی و عمرانی تأثیر منفی گذاشته و بر قیمت تمام‌شده مسکن و پروژه‌های عمرانی افزوده است.
راهکارهای مقابله با کمبود آب در صنایع بزرگ
برای مقابله با بحران کمبود آب و تأثیرات آن بر صنایع، نیاز به تدابیر ویژه‌ای است. یکی از این تدابیر، استفاده از فناوری‌های نوین در مدیریت مصرف آب است. صنایع باید به سمت استفاده از روش‌های پیشرفته و بهینه‌سازی فرآیندهای تولید حرکت کنند تا مصرف آب را به حداقل برسانند. به‌عنوان مثال، استفاده از سیستم‌های بازیافت آب در صنایع پتروشیمی و فولاد می‌تواند تا حد زیادی مصرف آب را کاهش دهد. علاوه بر این، استفاده از آب‌های نامتعارف مانند آب‌های شور یا فاضلاب تصفیه‌شده نیز یکی از راه‌حل‌های ممکن برای صنایع است که در بسیاری از کشورهای پیشرفته مورد استفاده قرار می‌گیرد. سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های آبی و به‌ویژه در بخش انتقال و ذخیره‌سازی آب ضروری است. پروژه‌های بزرگ در زمینه سدسازی و توسعه شبکه‌های آبی می‌تواند کمک زیادی به تأمین آب مورد نیاز صنایع کند. همچنین، برای تأمین منابع آبی پایدار در بخش کشاورزی، بهره‌برداری از روش‌های نوین آبیاری، مانند آبیاری قطره‌ای و استفاده از سیستم‌های هوشمند آبیاری، می‌تواند نقش مهمی در کاهش مصرف آب ایفا کند.
نقش دولت و بخش خصوصی در حل بحران آب
دولت باید در اولویت‌بندی منابع آبی کشور، نیازهای صنعتی را مدنظر قرار دهد و برنامه‌ریزی دقیقی برای تخصیص منابع آب به صنایع مختلف انجام دهد. علاوه بر این، نظارت بر مدیریت مصرف آب در صنایع باید تشدید شود تا صنایع ملزم به رعایت استانداردهای مصرف بهینه آب شوند. همچنین، ایجاد انگیزه‌های مالی و مشوق‌های دولتی برای استفاده از فناوری‌های کم‌مصرف و سازگار با محیط‌زیست می‌تواند به کاهش فشار بر منابع آبی کمک کند. از سوی دیگر، بخش خصوصی نیز باید به‌طور فعال در این زمینه وارد شود و با سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین و بهینه‌سازی تولید، به کاهش وابستگی صنایع به منابع آب کمک کند.
بحران آب تهدیدی برای آینده صنایع بزرگ
بحران کمبود آب یکی از چالش‌های بزرگ پیش‌روی صنایع بزرگ ایران است. تأثیر این بحران بر تولید و اشتغال در بخش‌های مختلف اقتصادی می‌تواند عواقب جدی برای اقتصاد کشور داشته باشد. برای مقابله با این بحران، نیاز به همکاری همه‌جانبه دولت، بخش خصوصی و جامعه علمی کشور است. با اتخاذ تدابیر مؤثر، سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین و استفاده از روش‌های بهینه در مدیریت منابع آبی، می‌توان از تبعات منفی بحران کمبود آب بر صنایع جلوگیری کرد و آینده‌ای پایدار برای اقتصاد ایران رقم زد.
