نعیم نوربخش/روزنامه نگار و مترجم
گروه نفت و انرژی: فاتح بیرول مدیر عامل آژانس بین‌المللی انرژی یک سال پس از آغاز جنگ اوکراین به روزنامه لیبراسیون فرانسه گفته بود: «روسیه نبرد انرژی را باخته است». در یک سال و نیمی که از صدور فرمان پوتین به ارتش روسیه برای هجوم بردن به خاک اوکراین و قطع صدور گاز از طریق خط لوله به بسیاری از کشورهای اروپایی می‌گذرد، اروپا موفق شده است که بخش بزرگی از کسری واردات گاز روسیه را با خرید محموله‌های ال‌ان‌جی جبران کند و حتی ممنوعیت خرید نفت و فرآورده‌های مشتقه آن از روسیه را نیز برقرار کند.
بخشی از خلأ ناشی از واردات گاز روسیه در اروپا از طرف ایالات متحده آمریکا جبران شده است. در واقع تولیدکنندگان و صادرکنندگان ال‌ان‌جی آمریکا با کمال میل و رضایت خاطر، پوشش کسری منابع انرژی اروپا را بر عهده گرفته‌اند. آمریتا سِن، رییس شرکت مشاوره و پژوهش «انرژی اسپکتس» در این باره به فایننشال تایمز گفته است که فرمان تجارت اروپا با روسیه به سوی خاورمیانه چرخانده شده است و صادرکنندگان آمریکایی را در این وضعیت باید برندگان اصلی قلمداد کرد.
روسیه بازار انرژی اروپا را از دست داده است
به دنبال اشغال خاک اوکراین، روسیه یک مشتری خوب برای منابع انرژی خود را از دست داده و اکنون بازار صادرات نفت خام خود را به چین و هند محدود کرده است. چین و هند به ترتیب اولین و سومین واردکننده بزرگ نفت خام جهان هستند و به همین خاطر ظرفیت قابل توجهی برای خرید نفت خام روسیه دارند. اما تحلیلگران می‌گویند خرید نفت توسط هند از روسیه دوران اوج خود را پشت سر گذاشته و اکنون سیر نزولی به خود گرفته است.
اروپا به سهم خود نفت و گاز بیشتری از ایالات متحده آمریکا وارد می‌کند و به انعقاد قراردادهای بلندمدت خرید ال‌ان‌جی از این کشور رو آورده است. از این گونه قراردادها تا دو سال پیش در اروپا استقبال نمی‌شد چرا که اولویت نخست کشورهای توسعه‌یافته آن زمان تحقق اهداف اقلیمی و پیشگیری از گرمایش بیشتر زمین بود. در سایر نقاط جهان گاز روسیه تحریم نشده است اما برخی خریداران آسیایی بخصوص در شمال این قاره از وابستگی افراطی به گاز روسیه ابا دارند.
پیش از جنگ و تحریم نفت و گاز روسیه، این کشور 40 درصد از واردات نفت خام، گاز طبیعی و فرآورده‌های پالایشی اروپا را به خود اختصاص داده بود. در حال حاضر به استثنای بلغارستان که تا سال 2024 معاف شده است، سایر کشورهای اروپایی واردات نفت خام از روسیه را متوقف کرده‌اند. تأمین گاز طبیعی مورد نیاز اروپا توسط روسیه نیز از 40 درصد در دوران قبل از حمله به اوکراین به 10 درصد در زمان فعلی رسیده است. اکنون نخستین و تنها صادرکننده گاز اروپا نروژ تلقی می‌شود که یکی از متحدان نزدیک اتحادیه اروپا و از اعضای مؤسس ناتو قلمداد می‌شود.
پر شدن ظرفیت واردکنندگان انرژی آسیایی
در حالی که اروپا خود را به کل از خرید منابع فسیلی روسیه رها کرده است، خریداران آسیایی مانند چین و هند به مشتریان اصلی نفت خام روسیه تبدیل شده‌اند. واردات نفت خام هند از روسیه در نیمه نخست سال 2023 جهشی صعودی به خود گرفت چرا که نفت ارزان روسیه در این کشور هر روز طالبان بیشتری را مجذوب خود می‌کرد. در طول بیش از یک سالی که از آغاز جنگ اوکراین می‌گذرد، هند از کشوری که محموله‌های ناچیزی از نفت خام روسیه را می‌خرید، به اصلی‌ترین مشتری مسکو در کنار چین تبدیل شده است. پالایشگران فرصت‌طلب هندی که از سقف قیمت وضع‌شده توسط گروه هفت کشور صنعتی پیروی نمی‌کنند، به دنبال معاملات سودآور هستند و محموله‌های نفتی روسیه را یکی پس از دیگری می‌بلعند. این محموله‌ها پیش‌تر روانه بازار اروپا می‌شدند.اما به خاطر محدودیت‌های زیرساختی و نیاز به حفظ روابط خوب تجاری با سایر صادرکنندگان نفت خام، به نظر می‌رسد ظرفیت خرید نفت هند از روسیه در حال پر شدن است. در بازار گاز طبیعی نیز به نظر می‌رسد آسیا خریدهای کوتاه‌مدت محدودی در حوزه ال‌ان‌جی از روسیه داشته است. برآورد می‌شود که خریداران بزرگ در شمال قاره آسیا واردات از تأسیسات روسی را طی دو سال گذشته کاهش داده‌اند. خریداران به دنبال تنوع بخشیدن به بازار خود هستند و تلاش می‌کنند از مشکلات آتی احتمالی در حوزه پرداخت و تحویل دوری کنند.
صادرکنندگان آمریکایی نفت و گاز، برنده واقعی هستند
وقتی خریداران اروپایی از بازار نفت روسیه عقب نشستند، صادرات نفت خام آمریکا به اروپا فزونی گرفت و انتظار می‌رود این روند همچنان ادامه پیدا کند. سال گذشته اروپا با فاصله کمی از آسیا در جایگاه دوم خریداران نفت و گاز از آمریکا قرار گرفت. واردات نفت خام اروپا از آمریکا در سال 2022 به طور متوسط 1.51 میلیون بشکه در روز بود. این رقم 42 درصد از مجموع صادرات نفت آمریکا را به خود اختصاص می‌دهد که تنها یک درصد کمتر از واردات آسیاست.آژانس بین‌المللی انرژی اوایل سال جاری اعلام کرد که تحریم‌های وضع‌شده از سوی اروپا در دسامبر سال 2022 ناظر بر ممنوعیت خرید نفت خام از روسیه، احتمال تداوم روند صعودی صادرات نفت آمریکا را بالا می‌برد. به این ترتیب طبق گفته‌امی مایرز، پژوهشگر حوزه انرژی از دانشگاه نیویورک، افزایش صادرات نفت و گاز و تصویب لایحه چند میلیارد دلاری جدیدی از سوی کنگره برای برتری در تولید انرژی‌های پاک نصیب آمریکا شده است.در بازار ال‌ان‌جی نیز اروپا و چین رقابت شدیدی برای امضای قراردادهای بلندمدت با صادرکنندگان آمریکایی دارند. در ماه‌های اخیر موجی از این گونه قراردادها به امضا رسیده است بخصوص از سوی خریداران اروپایی چرا که در این قاره مسأله امنیت انرژی اهمیت دوباره‌ای پیدا کرده است. این یعنی موضوع نگرانی‌های محیط زیستی بابت خرید و واردات گاز طبیعی در اروپا به حاشیه رفته است. برای تولیدکنندگان و صادرکنندگان آمریکایی، انعقاد قراردادهای بلندمدت بیشتر با اروپا و آسیا به معنای کسب منابع مالی فراوان برای توسعه بیشتر تأسیسات صادرات ال‌ان‌جی در آینده می‌باشد.
