نعیم نوربخش روزنامه نگار و مترجم: راهبردهای ژئوپلیتیک روسیه حول محور ذخایر هیدروکربنی این کشور تدوین شده‌اند و ذخایر انبوه نفت و گازی که روسیه در مناطقی از قطب شمال دارد، قلب تپنده این ذخایر قلمداد می‌شوند. در حالی که دنیا درگیر تنش‌های برآمده از نبرد میان روسیه و اوکراین از یک طرف و درگیری حماس با اسراییل در طرف دیگر است، منبع کلیدی برای تأمین انرژی جهان همچنان گاز طبیعی مایع یا همان ال‌ان‌جی است. تحویل محموله‌های ال‌ان‌جی به مصرف‌کنندگان مستلزم زیرساخت محدودتری نسبت به صدور نفت و گاز از طریق خطوط لوله می‌باشد و به همین خاطر توسعه این صنعت و کسب سهم بیشتری از بازار جهانی برای فروشندگان ال‌ان‌جی ارزان‌تر تمام می‌شود. علاوه بر این افزایش یا کاهش حجم محموله‌های خریداری شده از سوی خریداران طبق نیازهایی که دارند با اعلام قبلی در مدتی کوتاه‌تر و با هزینه‌ای ارزان‌تر قابل انجام است.
خلاصه آن که پس از تحریم صنایع نفت و گاز روسیه به دنبال حمله این کشور به خاک اوکراین در فوریه 2022 ال‌ان‌جی به منبع اصلی تأمین انرژی جهان تبدیل شد. وقتی روس‌ها در سال 2014 برای نخستین بار تصمیم گرفتند که به خاک اوکراین دست‌درازی کرده و شبه‌جزیره کریمه را به خاک خودشان ضمیمه کنند، به خوبی واقف بودند که نتیجه کارشان برجسته‌تر شدن اهمیت ال‌ان‌جی در بازار جهانی انرژی خواهد بود و به همین خاطر تلاش کردند ظرفیت کشورشان را در این بخش توسعه بدهند. چین هم از این واقعیت مطلع بود چرا که روس‌ها پکن را در جریان نقشه‌های نظامی خود گذاشته بودند. به همین خاطر بود که چین پس از آن انعقاد قراردادهای بلندمدت خرید ال‌ان‌جی از روسیه و قطر را در برنامه خود قرار داد و تنها یک سال پیش از یورش دوم روسیه به خاک اوکراین در سال 2022 حجم معاملات مزبور را دو برابر کرد. بنابراین چندان جای شگفتی نیست که روسیه همین یک هفته پیش اعلام کرد تمام تلاش خود را برای ناکام گذاشتن تحریم‌های جدید آمریکا علیه پروژه شماره 2 ال‌ان‌جی روسیه در قطب شمال صرف خواهد کرد.
هدف نهایی ایالات متحده در مواجهه با جاه‌طلبی‌های دوراندیشانه روسیه در این حوزه از بازار جهانی انرژی این است که تمام توانمندی‌های این کشور را نابود کند. منبعی نزدیک به کاخ سفید در این خصوص به اویل پرایس گفته است که «روسیه به دلیل برخورداری از ذخایر عظیم گازی در قطب شمال می‌تواند خیلی سریع به یکی از پیشتازان این صنعت در جهان تبدیل شود و ما نمی‌خواهیم همان‌طور که اروپا به نفت و گاز وارداتی از روسیه متکی شده بود جهان بار دیگر به خرید ال‌ان‌جی از روسیه وابسته شود. پوتین حساب ویژه‌ای روی ال‌ان‌جی باز کرده است و ما نیز آن را رها نخواهیم کرد».
توجه خاص پوتین به توسعه بخش ال‌ان‌جی را می‌توان در پروژه شماره یک ال‌ان‌جی قطب شمال یا همان پروژه یامال مشاهده کرد. مجموع ذخایر هیدروکربنی قطب شمال روسیه بالغ بر 35 تریلیون متر مکعب گاز طبیعی و دو میلیارد تن نفت و میعانات می‌باشد. بخش اعظم این ذخایر نیز در قلمرو شبه‌جزیره‌های یامال و گیدان استقرار دارند که ضلع جنوبی دریای کارا قلمداد می‌شود. طبق اظهارنظرهای ولادیمیر پوتین در سال‌های آتی شاهد توسعه چشمگیر استخراج از منابع قطب شمال خواهیم بود. در کنار آن کریدور دریای شمال یا NSR نیز در سواحل جانبی به عنوان مسیر اصلی صادرات این ذخایر عظیم به جهان و به خصوص چین توسعه خواهد یافت.
پوتین پروژه ال‌ان‌جی یامال را در زمان توسعه‌اش به سه دلیل برای منافع روسیه حیاتی قلمداد می‌کرد. عامل نخست گسترش حضور روسیه در مناطق قطبی بود که به روشنی ادعای مالکیت مسکو بر منابع عظیم انرژی در این منطقه را تقویت می‌کرد. دوم آن که پوتین مدت‌ها فکر می‌کرد جایگاه روسیه به عنوان یک ابرقدرت در حوزه انرژی و به طور خاص حوزه گاز، در بخش سودآور ال‌ان‌جی آن چنان که شایسته این کشور است روشن نیست. دلیل سوم نیز این بود که ال‌ان‌جی در همان زمان هم بخشی مهم از نقشه‌های روسیه برای تقویت حضور روسیه در بازار رو به رشد آسیا بود تا به پیشبرد پروژه‌های احداث خطوط لوله صدور گاز این کشور نیز کمک کند.
اراده کرملین در پیش بردن پروژه‌های گازی در نواحی قطبی راسخ بود و در سال 2014 نیز وقتی آمریکا بخش‌های کلیدی تأمین مالی پروژه یامال را تحت تحریم قرار داد، نهادهای متعدد روسی تحت پوشش‌های مخفیانه به کار خود ادامه دادند. به طور مثال صندوق سرمایه‌گذاری مستقیم روسیه یک صندوق مشترک با بانک دولتی ژاپن برای همکاری‌های بین‌المللی تأسیس کرد و هر دو طرف پرداخت نیمی از سرمایه 890 میلیون دلاری لازم برای احداث پروژه را بر عهده گرفتند. دولت روسیه نیز که از ابتدای آغاز به کار پروژه یامال حمایت بانکی از آن را از محل بودجه خود به دوش می‌کشید، با اعمال تحریم‌ها به فروش اوراق قرضه 15 ساله برای تأمین منابع مالی لازم رو آورد. از محل صندوق رفاه ملی نیز مبلغ 2.2 میلیارد دلار در این پروژه سرمایه‌گذاری شد.
یکی از اولویت‌های پوتین در توسعه پروژه ال‌ان‌جی آرکتیک یا قطب شمال که پس از الحاق شبه‌جزیره کریمه به خاک روسیه آغاز شد این بود که تا جای ممکن این پروژه در برابر تحریم‌ها مقاوم باشد. قرار شده بود که شرکت روسی نوواتک یعنی پیمانکار اصلی پروژه ال‌ان‌جی یامال و بعدها پروژه آرکتیک شماره 2 تا جای ممکن خودکفا شود. هدف نوواتک این بود که احداث و برپایی ترِین‌ها و ماژول‌های ال‌ان‌جی را به منظور کاستن از سرجمع هزینه مایع‌سازی گاز به صورت بومی انجام دهد و فناوری آن در داخل روسیه توسعه پیدا کند. البته نواوتک در این کار موفقیت‌های خوبی نیز کسب کرد. نوواتک در قالب بخشی از عملیات هدف‌گذاری شده موفق شد روال «آبشار آرکتیک» را به منظور مایع‌سازی گاز طبیعی ابداع کند. این یک فرایند دو مرحله‌ای مایع‌سازی است که با اتکا به طیف سرد حرارت در اقلیم قطب شمال بهینه‌سازی مصرف انرژی در روند مایع‌سازی را به بیشینه خود می‌رساند. این نخستین نمونه از ابداعات مرتبط با فرایند تولید ال‌ان‌جی است که گواهی اختراع آن در روسیه به ثبت رسیده و تنها به مدد تجهیزات صنعتی تولیدشده در خاک روسیه به بهره‌برداری رسیده است.
با توجه به همین تحولات ایالات متحده آمریکا نیز هدف جلوگیری از شکوفایی صنعت ال‌ان‌جی در روسیه را تعقیب می‌کند و توجه خود را در کوتاه‌مدت روی پروژه شماره 2 ال‌ان‌جی در قطب شمال متمرکز کرده است. این هدف‌گذاری نیز سه دلیل کلیدی دارد. دلیل نخست این است که پروژه یادشده بزرگترین پروژه ال‌ان‌جی در روسیه قلمداد می‌شود که سودآوری قابل توجهی دارد. در این پروژه 3 ترین یا همان تأسیسات تولیدی با ظرفیت سالانه 6.6 میلیون تن برای هر یک احداث خواهد شد. میدان گازی این پروژه دست‌کم 1.138 تریلیون متر مکعب ذخیره گاز طبیعی و 57 میلیون تن میعانات دارد. ترین نخست با موفقیت در ماه اوت و در سواحل غربی شبه‌جزیره گیدان در سیبری غربی به بهره‌برداری رسید. انتظار می‌رود که‌ترین‌های دوم و سوم نیز به ترتیب در سال‌های 2024 و 2026 به بهره‌برداری برسند. دلیل دوم این است که علی‌رغم تلاش روسیه برای مقاوم کردن پروژه ال‌ان‌جی شماره 2 در برابر تحریم‌ها نشانه‌هایی دیده شده است که فقدان دسترسی به فناوری و قطعات غربی بر بهره‌وری پروژه تأثیرگذار بوده است. دلیل سوم نیز این است که آمریکا با به محک گذاشتن انواع تحریم‌ها علیه این پروژه پرچمدار در روسیه می‌تواند دریابد که کدام یک از آنها اثرگذاری بیشتری دارند و سپس آن تحریم‌ها را در مقیاس وسیع‌تری علیه صنعت ال‌ان‌جی روسیه به کار بگیرد.
منبع: اویل پرایس
