محمد جواد خلیلی: رحمان سعادت، اقتصاددان درگفتگوبا روزنامه «نقش اقتصاد»، به بررسی دلایل اصلی افزایش نرخ ارز در ایران طی ماه‌های اخیر پرداخت. وی تاکید کرد که اصلی‌ترین عامل این افزایش، تأثیر تورم بر نرخ ارز است. سعادت در این خصوص توضیح داد: «واقعیت این است که وقتی تورم افزایش پیدا می‌کند، به‌طور طبیعی نرخ ارز هم افزایش خواهد یافت. طبق نظر فریدمن، برنده جایزه نوبل اقتصادی، پول، چه داخلی و چه خارجی، مشابه کالاهایی است که قیمت آنها تحت تأثیر افزایش قیمت دیگر کالاها قرار می‌گیرد. به عبارت دیگر، وقتی قیمت کالاهایی مانند خودکار یا سیب‌زمینی افزایش می‌یابد، نرخ ارز نیز باید به همان اندازه افزایش یابد.”
وی ادامه داد که در دو سال گذشته، نرخ افزایش قیمت‌ها در اقلام مختلف شدید بوده و به همین دلیل، انتظار می‌رفت که نرخ ارز نیز به طور طبیعی افزایش یابد. سعادت افزود: «به اعتقاد من، قیمت واقعی ارز در حال حاضر بالای 100 هزار تومان است. اما به دلایل مختلف، از جمله مسائل سیاسی و اقتصادی، دولت و سیاست‌گذاران برای مدتی اجازه ندادند نرخ ارز به این سطح برسد.”
سرکوب نرخ ارز و سیاست‌های دولت
این اقتصاددان در ادامه اشاره کرد که دولت به دلیل نگرانی از ایجاد تورم جدید و فشار بر مصرف‌کنندگان، به ویژه در دوران ریاست‌جمهوری آقای همتی، با اجرای سیاست‌هایی مانند نرخ ارز ترجیحی و بازار نیمایی، مانع از افزایش نرخ ارز شد. «سیاست‌های دولت در خصوص نرخ ترجیحی و نیمایی به این دلیل بود که نرخ‌های تعیین‌شده در این بازارها واقعیت نرخ ارز را منعکس نمی‌کردند و باعث ایجاد رانت و مشکلاتی در بخش صادرات می‌شد.”
سعادت خاطرنشان کرد که یکی از پیامدهای نرخ ارز پایین این بود که برخی صادرکنندگان از عرضه ارز حاصل از صادرات خود به بازار خودداری کرده و به این ترتیب، تراز تجاری کشور به مشکل برمی‌خورد. «این سیاست‌ها به ویژه در حوزه تراز تجاری مشکل‌ساز شد.”
تحولات اخیر در بازار ارز و اثرات آن
در یک ماه اخیر، تغییرات مهمی در بازار ارز ایران به وقوع پیوسته است. با حذف بازار نیمایی، نرخ ارز از حدود 40 هزار تومان به بیش از 60 هزار تومان افزایش یافت و در نهایت، بازار آزاد به سمت کانال 80 هزار تومان حرکت کرد. سعادت اظهار داشت: «واقعیت این است که نرخ ارز به قیمت واقعی خود نزدیک شده است و این افزایش به معنای افزایش واقعی نیست، بلکه تصحیح قیمت ارز به واقعیت اقتصادی کشور است.”
وی همچنین به آثار مثبت و منفی این تغییرات اشاره کرد و گفت: «از جنبه مثبت، افزایش نرخ ارز باعث شده که صادرات افزایش یابد، نرخ رشد اقتصادی بهبود پیدا کند و بازار بورس نیز واکنش مثبتی نشان داده است. اما از سوی دیگر، این افزایش نرخ ارز تورم را تشدید کرده و باعث دگرگونی در بازارها می‌شود. در مجموع، این تغییرات اثرات منفی زیادی برای اقشار پایین جامعه دارد که با افزایش قیمت‌ها مواجه هستند.”
پیش‌بینی افزایش بیشتر نرخ ارز
سعادت همچنین به پیش‌بینی خود در خصوص آینده نرخ ارز پرداخت و گفت که احتمال می‌دهد تا عید، قیمت دلار به 100 هزار تومان برسد. وی افزود: «با توجه به روندی که در حال حاضر در بازار ارز مشاهده می‌شود، بعید است که دولت و بانک مرکزی بتوانند به صورت مؤثر نرخ ارز را کنترل کنند. به نظر من نرخ ارز به‌طور خزنده در حال افزایش است و احتمالاً تا 100 هزار تومان خواهد رسید.”
ناترازی‌های صنعت و تأثیر آن بر تورم و ارز
یکی دیگر از عواملی که به نظر سعادت بر نرخ ارز تأثیرگذار است، ناترازی‌ها در صنعت و تولید داخلی است. وی توضیح داد که ناترازی‌ها در بخش‌های مختلف صنعت، مانند کمبود مواد اولیه، سرمایه و بودجه لازم، باعث افزایش هزینه‌های تولید و در نتیجه بهای تمام‌شده کالاها می‌شود. «زمانی که بهای تمام‌شده کالاها افزایش می‌یابد، این موضوع به افزایش قیمت‌ها و تورم در سطح عمومی منجر می‌شود، و این روند در نهایت فشار بیشتری بر نرخ ارز وارد خواهد کرد.”
تأثیر تورم بر آینده نرخ ارز
این اقتصاددان پیش‌بینی کرد که با توجه به روند فعلی تورم، نرخ ارز ممکن است در سال آینده به حدود 150 هزار تومان برسد. «با توجه به اینکه نرخ تورم در سال جاری حدود 40 درصد پیش‌بینی می‌شود و امکان دارد این نرخ در سال آینده تا 60 درصد افزایش یابد، طبیعی است که قیمت ارز نیز به همین اندازه افزایش یابد.”
وی افزود که بر اساس این پیش‌بینی‌ها، دلار ممکن است تا تابستان 1404 به 150 هزار تومان برسد و احتمالاً قبل از سال 1405 شاهد نرخ ارز 200 هزار تومان باشیم. «در صورتی که سیاست‌های اقتصادی به سمت کنترل تورم و رشد اقتصادی نروند، این روند افزایشی ادامه خواهد داشت.”
آیا دولت می‌تواند نرخ ارز را کنترل کند؟
سعادت در نهایت به این پرسش پاسخ داد که آیا دولت قادر است که نرخ ارز را کنترل کند یا خیر. «واقعیت این است که در 20 سال گذشته، بیشتر دولت‌ها نتواسته‌اند کنترل مؤثری بر نرخ ارز داشته باشند. به نظر من برای کنترل نرخ ارز، نیاز به اراده‌ای قوی‌تر از سوی دولت است. در این زمینه، مشارکت مردم نیز اهمیت زیادی دارد و نمی‌توان تنها از دولت انتظار داشت که مشکل را حل کند.”
وی در این بخش ازگفتگوبه وضعیت کشورهای دیگر که دچار بحران‌های اقتصادی مشابه بوده‌اند، اشاره کرد و گفت: «اگر دلار به 100 هزار تومان یا بیشتر برسد، ممکن است ایران وارد مرحله‌ای شود که شبیه به تجربه کشورهای با تورم‌های چند میلیون درصدی باشد. در آن صورت، پول ملی دیگر قادر نخواهد بود وظایف خود را به‌عنوان وسیله مبادله، ذخیره ارزش و وسیله سنجش ارزش‌ها انجام دهد و به تدریج از چرخه اقتصادی کشور خارج خواهد شد.”
سعادت در این بخش ازگفتگوپیش‌بینی کرد که افزایش شدید نرخ ارز ممکن است به فروپاشی اقتصادی ایران منجر شود. «اگر دلار از 100 هزار تومان عبور کند، دیگر شاهد افزایش‌های تدریجی هزار یا چند هزار تومانی نخواهیم بود. در عوض، این افزایش‌ها می‌تواند به سرعت و در بازه‌های زمانی کوتاه‌تری اتفاق بیافتد، به طوری که در یک بازه زمانی حتی ممکن است شاهد افزایش‌های 30 تا 50 هزار تومانی در قیمت دلار باشیم. این افزایش‌ها می‌تواند به سرعت شدت پیدا کند، به گونه‌ای که تا پیش از سال 1406 یا 1407، نرخ ارز به 1 میلیون تومان برسد.”
وی افزود: «در چنین شرایطی، پول ملی دیگر نمی‌تواند کارکردهای اصلی خود را انجام دهد؛ یعنی نه می‌تواند وسیله‌ای برای مبادله باشد، نه ذخیره ارزش و نه معیاری برای سنجش ارزش‌ها. در نتیجه، پول ملی از چرخه اقتصادی کشور خارج خواهد شد و جای خود را به پول‌های خارجی می‌دهد.”
خطر شبیه‌سازی با تجارب کشورهای دیگر
سعادت هشدار داد که ایران در شرایطی قرار دارد که ممکن است به سرنوشت کشورهای دیگری که تجربه تورم‌های بی‌سابقه و فروپاشی پول ملی را داشته‌اند، دچار شود. «چگونه در زیمباوه پول ملی از بین رفت؟ ممکن است شرایط ایران هم به همان سمت پیش برود. مگر اینکه تغییرات اساسی در سیاست‌های اقتصادی کشور رخ دهد و اقداماتی جدی در سطح داخلی و بین‌المللی برای جلوگیری از این بحران انجام شود.”
سعادت در پایان تأکید کرد: «در غیر این صورت، روند افزایش نرخ ارز ادامه خواهد داشت و حتی ممکن است این نرخ در آینده نه چندان دور به 1 میلیون تومان هم برسد، که در آن صورت، کشور با بحران‌های اقتصادی بسیار شدیدتری روبه‌رو خواهد شد.”
