گروه اجتماعی: به باور کارشناسان حاضر در «همایش مهاجرت نخبگان علمی در ایران امروز، چالش‌ها و راهکارها»، خروج نخبگان از کشور موجب افت کیفیت مدیران شرکت‌های خصوصی و دولتی می‌شوند، افرادی که نمی‌توانند مشکلات کشور را حل کنند و ایجاد این سیکل معیوب، به بدتر شدن شرایط و افزایش مهاجرت منجر می‌شود.رسول صادقی، عضو هیات علمی دانشگاه تهران در این همایش، گفت: افزایش مهاجرت از ایران، بازنمایی شرایط اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و محیط زیستی است که از دهه 80 سرعت گرفته است.
حدود 5 میلیون ایرانی مهاجرت کرده‌اند
وی گفت: آمار دقیقی از ایرانیان مهاجرت کرده نداریم، اما حدود پنج میلیون نفر برآورد می‌شوند. عوامل زیادی در روند فزاینده مهاجرت از کشور مؤثر بوده که عدم بهره برداری مناسب از سرمایه‌های انسانی، ناامیدی، نبود چشم انداز بهبود، بحران‌های اقتصادی، نفوذ اینترنت و شبکه‌های اجتماعی، افزایش قارچ گونه مؤسسات مهاجرتی و افزایش ایرانیان مهاجر که اطرافیان خود را تشویق به مهاجرت می‌کنند، از جمله این عوامل است.
افزایش اعتراضات در بین مهاجران ذهنی
استاد دانشگاه تهران افزود: میل به مهاجرت همیشه منجر به مهاجرت نمی‌شود و بخشی از افرادی که تمایل به مهاجرت دارند، اما نمی‌توانند مهاجرت کنند، ناراحتی خود را به شکل اعتراض یا اغتشاش نشان می‌دهند. آنان مهاجران ذهنی هستند که سکونت و ماندن آنها اجباری است و همواره با آرزوی مهاجرت زندگی می‌کنند.
صادقی گفت: پتانسیل اعتراضات اجتماعی در این گروه بالاست. در سال‌های اخیر این گروه افزایش پیدا کرده‌اند و از مهاجرت‌های فردی به مهاجرت نخبگان و فعالان استارت اپ‌ها رفته است. انفعال وزارت خارجه در ارتباط با ایرانیان خارج از کشور نیز به این روند دامن زده است.
مهاجرت نخبگان افغان از ایران به زیان کشور است
ماندانا تیشه یار، استادیار دانشگاه علامه طباطبایی نیز با اشاره به مهاجرت افغانستانی‌ها به ایران گفت: بخش مهمی از مهاجران به ایران نخبگان افغان هستند. مهاجرت این افراد از دهه 1350 به ایران شروع شد و اکنون نسل دوم و سوم آنها در ایران حضور دارند، کسانی که در ایران تحصیل کرده و رشد یافته‌اند.
وی گفت: در سه سال گذشته بعد از تحولات افغانستان موجی که از این کشور خارج شدند، نمی‌خواستند زیر سایه امارت اسلامی زندگی کنند، شامل افرادی تحصیل کرده مانند استادان دانشگاه، دانشجویان، پزشکان؛ مهندسان، حقوقدانان، اقتصاددانان جامعه شناسان، روزنامه نگاران، ادیبان و ورزشکاران بودند که علاوه بر سرمایه انسانی، سرمایه مالی هم به ایران آوردند.تیشه یار افزود: این افراد بعد از مدتی به علل مختلف از ایران به سمت کشورهای غربی، آمریکا و استرالیا مهاجرت می‌کنند، در حالی که دوست داشتند در ایران بمانند، زیرا به سرزمین اصلی آنها نزدیک‌تر بود. با این حال تلاشی برای ماندگاری آنها انجام نشد، مهاجرت این گروه از افغان‌ها از ایران به نفع کشور نیست و در بلند مدت به ضرر ایران تمام می‌شود.
مدیران بی کیفیت و خروج نخبگان، مشکلات کشور را تشدید می‌کند
مشایخی، استاد دانشگاه صنعتی شریف نیز در این همایش گفت: در مقطعی از تاریخ ایران قرار داریم که وضعیت بسیار نگران کننده است. ما با طوفانی از مهاجرت از کشور مواجه هستیم، بسیاری از دانش آموزان حتی در مدارس مذهبی اکنون به دنبال انتخاب رشته‌ای هستند که در خارج از کشور خواهان داشته باشد و به فکر مهاجرت هستند.وی افزود: دانشجویان دانشگاه‌های خوب کشور نیز همه تلاششان این است که معدل خوبی داشته باشند تا بتوانند بروند. مسائل اقتصادی یکی از علل افزایش مهاجرت است. زیرا بسیاری از افرادی از ایران رفته‌اند در خارج از کشور حقوق و زندگی بهتری دارند.وی افزود: در این شرایط شرکت‌های خصوصی و سازمان‌های دولتی نمی‌توانند نیروهای با کیفیت جذب کنند و نیروهای بی کیفیت به عنوان مدیران و تصمیم گیرندگان حاکم می‌شوند و تصمیم‌های غلط این افراد این سیکل معیوب را تشدید می‌کند و وضعیت کشور بدتر می‌شود.
وضعیت آموزش و پرورش ایران گریه دارد
وی گفت: مهاجرت، مهاجرت می‌آورد. علاوه بر آن، سیستم آموزش و پرورش هم فاجعه است، معدل‌ها پایین است، معلمان مشکل معیشت دارند. سواد دانش آموزان پایین آمده است.
مشایخی افزود: وضعیت آموزش و پرورش ایران گریه دارد. بچه‌هایی که در این مدارس بزرگ می‌شوند، هیچ حسی به کشور ندارند و به راحتی می‌گویند به من چه و فشار و تمایل به مهاجرت به سطح دبیرستان کشیده شده است. با طوفان مهاجرت از کشور مواجه هستیم.
عمده تحقیقات مربوط به مهاجرت به دولت و حاکمیت مربوط می‌شود
عبدالمحمد کاظمی پور، استاد دانشگاه کلگری کانادا که از طریق اسکایپ در این همایش سخنرانی کرده بود، گفت: عمده تحقیقات مربوط به مهاجرت به دولت و حاکمیت مربوط می‌شود و نشان می‌دهد که اوضاع خطیر است.
مهاجرت نخبگان به یک فرهنگ تبدیل شده است
«علی خورسندی»، دانشیار دانشگاه علامه طباطبایی نیز گفت: به نظر من نخبگان علمی که مهاجرت کرده‌اند، خودی‌های دیگر شده هستند که تمایلی برای بازگشت ندارند. این طردشدگان افرادی هستند که مجموعه‌ای از شرایط نابرخوردار سبب شده وطن خود را ترک کنند. به عقیده من مهاجرت نخبگان ایرانی نه یک پدیده و نه یک وضعیت بلکه به یک فرهنگ تبدیل شده و از این رو، نیاز به یک جامعه‌شناسی جدید به نام جامعه‌شناسی نخبه گریزی داریم.
حساسیت دستگاه‌های نظارتی و امنیتی، بازگشت نخبگان را دشوارتر کرده است
«میرعلیرضا مهنا»، رئیس پیشین کانون دانش‌آموختگان دانشکده فنی دانشگاه تهران هم گفت: در حوزه علمی و فناوری مساله‌ای که وجود دارد بحث حساسیت‌گرایی است که سبب می‌شود دیاسپوراها دچار تهدید شوند. برای مثال افراد تحصیل‌کرده وقتی قصد بازگشت به کشور خود دارند در ابتدا یک کارت قرمز از سوی کشور مقصد می‌گیرند که به چه دلیل قصد رفتن به کشور خود را دارند. از طرفی وقتی این افراد وارد وطن خود می‌شوند با مشکل حراست و دستگاه نظارتی رو به رو هستند که چرا بازگشته‌اند و علت بازگشت آنها چیست.اما سیر صعودی مهاجرت مغزها از کشور در چندین سال اخیر حوزه پزشکی کشور را از جمله متخصصان بیهوشی، پزشکان و کادرطب اورژانس و پرستاران را نیز درگیر خود کرده است؛ به طوریکه دکترعلی جعفریان جراح و رئیس سابق دانشگاه علوم پزشکی تهران در این خصوص اظهار کرد: نرخ مهاجرت نخبگان کشور همچنان افزایشی است. البته پیک مهاجرت اساتید و دانشجویان رشته پزشکی مختص به بعد از انقلاب نیست به طوریکه از قبل از انقلاب و هنگامی که با پیک جی دی پی در سال 1969 و افزایش فروش نفت هم مواجه بودیم وجود داشته و این پدیده منحصر به بعد از انقلاب نیست.
ضرر میلیاردی دولت از مهاجرت یک فارغ التحصیل پزشکی
این استاد پیوند کبد، گروه جراحی عمومی، دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران در ادامه با بیان اینکه، طبق محاسبات انجام شده در سال 1402 هزینه تحصیل یک دانشجوی دوره پزشکی حدود دو میلیارد و 100 میلیون تومان و بعبارتی سالی 300 میلیون تومان است، افزود: البته این عدد بدون لحاظ کردن سهم و رقم انواع زیرساخت‌های لازم برای تربیت کادر درمان است.وی در ادامه همچنین مسئله وجود سهمیه‌های کنکور را یکی دیگر از دلائل مهاجرت نخبگان از کشور دانست.
نخبگان عوارض مهاجرت را جدی بگیرند
این استاد دانشگاه با بیان اینکه، پدیده مهاجرت از عوارض گوناگونی برای نخبگان به خصوص نسل اول برخوردار است افزود: عوارض مهاجرت نیازمند توجه جدی نخبگان است.
مهاجرت هم فرصت است و هم تهدید
یدالله مهرعلیزاده استاد دانشگاه شهیدچمران نیز با ذکر مثالی، اظهارکرد: اگر مرحومه مریم میرزاخانی مهاجرت نمی‌کرد به طورحتم شاید نمی‌توانست از ظرفیت جهانی برای حل مسائل ریاضی پیچیده استفاده کند؛ بنابراین در اصل و بنیان مهاجرت ظرفیت سازی نهفته است و می‌توان گفت که مهاجرت هم فرصت و هم تهدید است.
آموزش عالی عرضه محور دولتی عامل اصلی مهاجرت نخبگان
دکترابراهیم صالحی استاد دانشگاه مازندران نیز در این نشست با تاکید براینکه، برای افزایش اعتماد به نخبگان علمی کشور و با توجه به اهمیت علم و خرد در همه نهادها، باید یک هویت سازی جدیدی درحوزه آموزش عالی رقم خورد افزود: این بدان معنی است که هرجا آموزش عالی مورد توجه قرار گرفته است نقش و تاثیرگذاری خود را به خوبی نشان داد.پیشرفت در حوزه‌های مختلف نانوتکنولوژی، صنایع هسته‌ای، موشکی، حوزه پزشکی و توسعه شرکت‌های دانش بنیان و تجاری سازی بسیاری از محصولات دانش بنیان را تنها نمونه‌هایی از تاثیرگذاری حوزه آموزش عالی دانست.وی در ادامه با اشاره به شباهت مهاجرت نخبگان ایران و کشور زیمباوه و نقش عوامل رانشی در مهاجرت نخبگان، توجه تمام قد به تفکر و ساحت علم را بسیار مهم خواند و تاکیدکرد: این مهم نیازمند برخورداری از آزادی علمی است.
