به گزارش نقش اقتصاد آنلاین به نقل از روابط عمومی و امور بین‌الملل سازمان منطقه آزاد چابهار به نقل از ایراف در نشست اخیر سران سازمان همکاری شانگهای در چین، رئیس‌جمهور ایران، آقای پزشکیان، با تأکید بر نقش کلیدی بندر چابهار اعلام کرد که این بندر به‌زودی به شبکه ریلی ایران متصل خواهد شد. این اتصال به‌عنوان تحولی بزرگ، زمینه‌ساز پیوند چین، کشورهای آسیای مرکزی و افغانستان با اقیانوس هند خواهد بود و می‌تواند ضمن کاهش زمان و هزینه ترانزیت کالا، جایگاه ایران را به‌عنوان یک هاب مهم ترانزیتی در منطقه تقویت کند.
آقای پزشکیان با اشاره به موقعیت ژئوپلیتیک ایران، بر آمادگی کشورش برای گسترش همکاری‌های منطقه‌ای تأکید کرد و از ارائه تسهیلات ویژه به سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی برای توسعه این بندر خبر داد. وی توسعه بندر چابهار را مسیری ایمن برای ترانزیت کالاهای منطقه دانست که می‌تواند منافع اقتصادی پایدار و بلندمدتی برای ایران و کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای، از جمله هند، چین، روسیه و کشورهای آسیای مرکزی، فراهم آورد.
علاوه بر این، رئیس‌جمهور ایران حمایت کشورش از راهبرد ۱۰ ساله توسعه‌ای سازمان همکاری شانگهای را اعلام کرد؛ راهبردی که حوزه‌هایی چون زیرساخت، فناوری، انرژی، اقتصاد دیجیتال، محیط‌زیست، فرهنگ و علم را شامل می‌شود. بندر چابهار می‌تواند به گره‌ای کلیدی در اجرای این برنامه تبدیل گردد.
توسعه بندر چابهار نه‌تنها جایگاه ژئوپلیتیکی ایران را ارتقا می‌دهد، بلکه ابزاری راهبردی برای تضمین منافع اقتصادی، گسترش همکاری‌های منطقه‌ای و تقویت موقعیت ایران در معادلات تجارت بین‌المللی به‌شمار می‌رود. این بندر با فراهم‌کردن مسیرهای کوتاه‌تر و ایمن‌تر، ایران را از یک گذرگاه ترانزیتی صرف به یک مرکز لجستیک و انرژی پایدار در منطقه بدل خواهد کرد و دروازه‌ای مطمئن برای اتصال آسیای مرکزی و چین به اقیانوس هند خواهد بود. و همچنان با فعال‌سازی ظرفیت‌های ترانزیتی و تجاری، نقشی مؤثر در کاهش و حتی خنثی‌سازی بخشی از فشارهای تحریمی خواهد داشت.
در این گزارش، به بررسی جایگاه، اهمیت راهبردی و ظرفیت‌های استراتژیک بندر چابهار برای ایران و کشورهای منطقه پرداخته خواهد شد.
ویژگی‌های استراتژیک بندر چابهار
بندر چابهار به سبب موقعیت ممتاز خود در شرق تنگۀ هرمز و سواحل دریای عمان، جایگاهی بی‌بدیل در شبکه حمل‌ونقل و تجارت بین‌المللی دارد. این بندر به‌عنوان کوتاه‌ترین و ایمن‌ترین مسیر ارتباطی میان قاره‌های آسیا، آفریقا، خاورمیانه و شرق اروپا شناخته می‌شود و نقش حیاتی در تسهیل دسترسی کشورهای محصور در خشکی همچون افغانستان، همچنین هند و کشورهای آسیای میانه به آب‌های آزاد ایفا می‌کند.
موقعیت جغرافیایی چابهار در مسیر کریدور بین‌المللی شمال–جنوب، که هند را از طریق ایران به روسیه و اروپا پیوند می‌دهد، و امکان الحاق آن به مسیرهای ترانزیتی شرق–غرب، این بندر را به یک گره راهبردی چندوجهی و جایگزینی رقابتی برای بنادری نظیر گوادر و کراچی تبدیل کرده است.
چابهار نه‌تنها یک بندر تجاری مهم، بلکه گلوگاهی ژئوپلیتیکی و اقتصادی برای آینده ایران محسوب می‌شود. دسترسی مستقیم به آب‌های آزاد، مزایای منطقه آزاد تجاری صنعتی و زیرساخت‌های در حال توسعه این بندر، ظرفیت آن را برای تبدیل شدن به هاب اصلی تجارت، ترانزیت و سرمایه‌گذاری در منطقه به‌شدت افزایش داده است. افزون بر این، توسعه چابهار می‌تواند به تقویت امنیت انرژی، گسترش همکاری‌های بین‌المللی و رونق اقتصادی شرق و جنوب‌شرق ایران بینجامد.
اهمیت بندر چابهار برای ایران
بندر چابهار به‌عنوان تنها بندر اقیانوسی ایران، نقشی راهبردی در سیاست‌ها و اقتصاد این کشور ایفا می‌کند و جایگاهی ویژه در معادلات منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای دارد. این بندر، فراتر از یک پایانه حمل‌ونقل، ایران را به دروازه‌ای مطمئن به اقیانوس هند بدل کرده و موقعیت کشور را در کریدورهای شمال جنوب و شرق غرب تقویت می‌کند. بدین ترتیب، قدرت چانه‌زنی ایران در عرصه منطقه‌ای افزایش یافته و امکان مدیریت مؤثرتر مسیرهای دریایی و ریلی فراهم می نماید.
چابهار با ایجاد مسیر صادرات و واردات، کالاهای افغانستان، آسیای میانه و روسیه تبدیل شده است و توسعه زیرساخت‌های بندری و ریلی آن می‌تواند هزینه و زمان ترانزیت را کاهش دهد، جایگاه ایران را در شبکه ترانزیتی اوراسیا تقویت کرده و درآمدهای پایداری از محل ترانزیت و خدمات بندری ایجاد کند.
با توجه به سرمایه‌گذاری‌های بین‌المللی و موقعیت ژئوپلیتیکی این بندر در نقطه تلاقی مسیرهای شرق–غرب و شمال–جنوب، چابهار ظرفیت تبدیل شدن به شاهراه اقتصادی منطقه‌ای را دارد. با این حال، تحقق کامل این نقش نیازمند توسعه و تقویت همزمان زیرساخت‌های لجستیکی، صنعتی، بانکی و ریلی و همچنین مدیریت هوشمند ترانزیت و جذب سرمایه‌گذاری خارجی است. بناء چابهار صرفاً یک پروژه بندری نیست بلکه بخشی از یک راهبرد ملی و منطقه‌ای برای افزایش درآمدهای پایدار، تقویت دیپلماسی اقتصادی و ایجاد موتور محرک توسعه ای است.
اهمیت بندر چابهار برای افغانستان
افغانستان به‌دلیل نداشتن دسترسی مستقیم به آب‌های آزاد، همواره به بنادر پاکستان، به‌ویژه کراچی، وابسته بوده است؛ وابستگی‌ای که هم هزینه‌های حمل‌ونقل را افزایش داده و هم محدودیت‌های سیاسی متعددی ایجاد کرده است. مسیر چابهار حدود ۸۰۰ کیلومتر کوتاه‌تر از مسیر کراچی بوده و می‌تواند هزینه حمل‌ونقل را تا ۵۰ درصد کاهش دهد. از منظر ژئوپلیتیکی، چابهار برای افغانستان فرصتی راهبردی فراهم می‌آورد تا از انحصار بندر کراچی و نفوذ سیاسی پاکستان رهایی یابد و استقلال عمل بیشتری در روابط منطقه‌ای به‌ویژه در تعامل با هند و ایران به دست آورد. از سال ۲۰۱۴، با همکاری ایران و هند، این بندر به‌عنوان مسیر جایگزین مطرح شده و بخشی از تلاش‌ها برای کاهش فشارهای سیاسی اسلام‌آباد بر کابل محسوب می‌شود.
اهمیت بندر چابهار برای هند
اهمیت بندر چابهار برای هند در سه حوزه ژئوپلیتیکی، اقتصادی و انرژی قابل بررسی است و این بندر به‌عنوان یک گلوگاه راهبردی، جایگاهی ویژه در سیاست‌های کلان دهلی‌نو یافته است. چابهار این امکان را برای هند فراهم می‌کند تا بدون عبور از خاک پاکستان به افغانستان، آسیای مرکزی و بازار ایران دسترسی یابد. افزون بر اهمیت ژئوپلیتیکی، این بندر فرصتی اقتصادی برای هند ایجاد می‌کند تا مسیر دسترسی خود به کشورهای محصور در خشکی آسیای میانه و افغانستان را تسهیل کرده و فرآیند صادرات کالا و واردات منابع حیاتی را با هزینه و زمان کمتری انجام دهد. در حوزه انرژی نیز، چابهار امکان انتقال نفت و گاز ایران و آسیای مرکزی را از مسیری کوتاه‌تر و مقرون‌به‌صرفه‌تر به هند فراهم می‌کند و بخشی از امنیت انرژی این کشور را تضمین می‌سازد.
اهمیت بندر چابهار برای چین و پاکستان
اهمیت بندر چابهار برای چین و پاکستان در چارچوب رقابت و همکاری منطقه‌ای معنا پیدا می‌کند و می‌تواند در دو مسیر متفاوت، یا به‌صورت مکمل و هم‌افزا و یا در قالبی رقابتی و چالش‌برانگیز عمل کند.
در صورت همکاری‌های چین و ایران، چابهار و بندر گوادر پاکستان می‌توانند مکمل یکدیگر باشند و بخشی از شبکه وسیع ابتکار کمربند و جاده را شکل دهند، مسیری که ضمن کاهش وابستگی چین به گوادر، دسترسی آن به آسیای میانه، خاورمیانه و اروپا را متنوع‌تر می‌کند.
برای پاکستان نیز چابهار یک معادله فرصت تهدید به شمار می‌رود. در صورت شکل‌گیری همکاری سه‌جانبه ایران، پاکستان و چین، این بندر می‌تواند به بخشی از کریدورهای چندوجهی و یکپارچه بدل شده و منافع اقتصادی مشترکی ایجاد کند.
اهمیت بندر چابهار برای کشورهای آسیای میانه
اهمیت بندر چابهار برای کشورهای آسیای میانه، شامل ترکمنستان، ازبکستان، تاجیکستان و قزاقستان، در چندین بُعد ژئواکونومیکی و ژئوپلیتیکی قابل توجه است. این کشورها به‌طور سنتی در تجارت خارجی خود وابستگی زیادی به مسیرهای روسیه و دریای سیاه داشته‌اند، وابستگی‌ای که هم هزینه و زمان حمل‌ونقل را افزایش داده و هم گزینه‌های ترانزیتی آن‌ها را محدود کرده است. توسعه بندر چابهار و اتصال آن به شبکه ریلی ایران، یک مسیر کوتاه‌تر، ارزان‌تر و امن‌تر به آب‌های آزاد اقیانوس هند فراهم می‌کند و می‌تواند جایگزینی عملی برای مسیرهای شمالی باشد. و با کاهش هزینه‌های حمل، رقابت‌پذیری این کالاها را افزایش می‌دهد. در مقابل، واردات کالاهای اساسی، مواد اولیه و فناوری‌های صنعتی از هند، ایران و بازارهای خلیج فارس نیز برای کشورهای آسیای میانه آسان‌تر و مقرون‌به‌صرفه‌تر خواهد شد.
نقش بندر چابهار در بی‌اثر کردن تحریم‌ها
توسعه بندر چابهار تنها یک پروژه اقتصادی نیست؛ بلکه ابزاری ژئواکونومیک و ژئوپلیتیکی است که می‌تواند ظرفیت ایران را در کاهش اثر تحریم‌ها و افزایش تاب‌آوری اقتصاد ارتقا دهد. این نقش در سه سطح عمده قابل‌بررسی است:
– افزایش قدرت چانه‌زنی بین‌المللی: حضور هند، روسیه، چین، افغانستان و حتی اتحادیه اروپا در پروژه‌های مرتبط با چابهار، این بندر را به یک منفعت مشترک چندجانبه تبدیل کرده است. این مشارکت نه‌تنها مانع انزوای کامل ایران شده، بلکه فضای تازه‌ای برای گسترش همکاری‌های اقتصادی و تقویت دیپلماسی منطقه‌ای و بین‌المللی فراهم می‌آورد.
– ایجاد مسیرهای تجاری مقاوم در برابر تحریم‌ها: بندر چابهار با برخورداری از موقعیت راهبردی و تجربه معافیت‌های تحریمی، ظرفیتی ویژه برای ایجاد مسیرهای تجاری مقاوم در برابر فشارهای بین‌المللی دارد. استفاده از ارزهای محلی مانند روپیه، روبل و یوان، بهره‌گیری از سیستم‌های مالی جایگزین امکان تداوم تجارت و توسعه زیرساخت‌ها را بدون وابستگی مستقیم به دلار و نظام مالی غرب فراهم می‌کند. این رویکرد نه‌تنها ریسک توقف فعالیت بندر در شرایط تحریم را کاهش می‌دهد، بلکه آن را به یک گلوگاه امن برای ترانزیت و همکاری اقتصادی منطقه‌ای تبدیل می‌سازد.
– موقعیت ژئوپلیتیکی ایران: توسعه بندر چابهار و اتصال آن به کریدورهای شمال جنوب و شرق غرب، امکان ایجاد مسیرهای جایگزین و امن‌تر را فراهم می‌سازد. به‌ویژه کریدور چابهار می‌تواند به‌عنوان یک شریان راهبردی، ایران را مستقیماً به آسیای مرکزی، روسیه و در نهایت اروپا متصل کرده و نقش ایران را در شبکه حمل‌ونقل بین‌المللی تقویت کند.
نتیجه گیری:
توسعه بندر چابهار بخشی از راهبرد کلان ایران برای ارتقای جایگاه ژئوپلیتیکی و گسترش همکاری‌های منطقه‌ای است. این بندر با ایجاد مسیرهای کوتاه‌تر و ایمن‌تر، پلی میان آسیای مرکزی، افغانستان، چین و هند با آب‌های آزاد شده و می‌تواند سهم ایران را در تجارت منطقه‌ای افزایش دهد. با تکمیل زیرساخت‌ها و جذب سرمایه‌گذاری خارجی، چابهار ظرفیت تبدیل شدن به هاب اصلی تجارت و انرژی منطقه و کاهش اثر تحریم‌ها را دارد.
