عطیه صفی زاده: بازآفرینی شهری به‌عنوان یکی از ابزارهای کلیدی در نوسازی بافت‌های فرسوده و بهبود وضعیت مسکن در مناطق کم‌برخوردار، در بسیاری از کشورهای جهان به نتایج موفقیت‌آمیزی منجر شده است. این راهبرد که باهدف احیای اقتصادی، اجتماعی و کالبدی مناطق فرسوده اجرا می‌شود، علاوه بر افزایش کیفیت زندگی شهروندان، توسعه پایدار شهری را نیز تضمین می‌کند. بازآفرینی بافت فرسوده به‌عنوان محل سکونت و معیشت میلیون‌ها نفر با حفظ جان و مال شهروندان نقشی مهم در کاهش آسیب‌های اجتماعی، افزایش اعتماد و نشاط اجتماعی و توسعه پایدار دارد و تحقق صد در صدی این راهبرد نیازمند توجه بیش از پیش در زمینه تسهیلگری برای نوسازی و بهسازی است. در ایران، بافت‌های فرسوده سهم قابل‌توجهی از مساحت شهرها را به خود اختصاص داده‌اند و به دلیل مشکلاتی مانند زیرساخت‌های ناکارآمد، تراکم جمعیتی بالا و کمبود خدمات شهری نیازمند مداخله جدی هستند. اجرای طرح‌های بازآفرینی، علاوه بر نوسازی این مناطق می‌تواند فرصت‌های جدیدی برای ساخت‌وساز مسکن و ایجاد اشتغال فراهم کند. با این حال اجرای این طرح‌ها در کشور با چالش‌های جدی مواجه است. نبود سند جامع بازآفرینی، ضعف در جلب مشارکت مردمی، محدودیت تسهیلات بانکی و کمبود سیاست‌های تشویقی از مهم‌ترین موانعی هستند که سرعت و اثربخشی این فرایند را کاهش داده‌اند. کارشناسان معتقدند که برای غلبه بر این مشکلات، باید از مدل‌های موفق جهانی الهام گرفت و برنامه‌هایی جامع و مدون تدوین کرد که تمامی ابعاد اقتصادی، اجتماعی و محیطی بازآفرینی را پوشش دهد.
سند جامعی در حوزه بازآفرینی شهری نداریم
حسن سجادزاده، عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان در تحلیل وضعیت بازآفرینی شهری در ایران به نکات مهمی اشاره کرده و تأکید دارد که اجرای صحیح این طرح‌ها نیازمند سیاست‌گذاری هوشمندانه، همکاری مردم و نهادهای اجرایی و بهره‌گیری از منابع مالی متنوع است. عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان یکی از موانع اصلی بازآفرینی شهری را ضعف در مشارکت اجتماعی دانست و تصریح کرد: «دفاتر خدمات بازآفرینی که وظیفه جلب مشارکت مردمی و توانمندسازی اجتماعی را بر عهده دارند، ارتباط مؤثری با مردم محلی برقرار نکرده‌اند که این موضوع موجب کاهش اعتماد عمومی و کندی در اجرای پروژه‌ها شده است.» سجادزاده افزود: «نبود یک سند جامع و مدون در حوزه بازآفرینی که نیازها و مدل‌های اقتصادی را شناسایی و بر اساس آن برنامه‌ریزی کند، از دیگر دلایل عدم موفقیت این طرح‌هاست.» وی افزود: «چنین سندی می‌تواند مسیر بازآفرینی را در شهرهای مختلف باتوجه‌به ویژگی‌های محلی هر منطقه مشخص کند.»
نقش تسهیلات بانکی در بازآفرینی شهری
این عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان محدودیت در ارائه تسهیلات بانکی را یکی دیگر از چالش‌های مهم در این حوزه دانست و اظهار داشت: «انحصار بانک مسکن در تأمین مالی پروژه‌های بازآفرینی، مانع رقابت و همکاری سایر بانک‌ها شده است. در حالی که در کشورهای توسعه یافته، تمامی بانک‌ها در این فرایند مشارکت دارند.» سجادزاده با اشاره به مزایای بازآفرینی شهری گفت: «این طرح‌ها می‌توانند تراکم افقی شهرها را کاهش داده و زمین‌های شهری را به‌صورت بهینه استفاده کنند. برای مثال، امکان ساخت‌وساز تا شش طبقه در زمین‌های کوچک از جمله مزیت‌هایی است که می‌تواند به بهبود وضعیت مسکن در بافت‌های فرسوده کمک کند.» وی در خصوص ضرورت تدوین سند جامع و سیاست‌های تشویقی برای موفقیت در این حوزه اذعان کرد: «تدوین سندی جامع که تمامی ابعاد بازآفرینی از جمله نیازسنجی، نظرسنجی و امکان‌سنجی را در بر گیرد ضروری است. همچنین باید سیاست‌های تشویقی برای جلب مشارکت مردمی و همکاری بخش خصوصی تقویت شود.» وی در پایان خاطرنشان کرد: «اگرچه چالش‌های بسیاری در این مسیر وجود دارد اما با برنامه‌ریزی صحیح و اجرای دقیق، بازآفرینی شهری می‌تواند به‌عنوان یک راه‌حل پایدار برای رفع بحران مسکن و ارتقای کیفیت زندگی در مناطق کم‌برخوردار عمل کند.»
بازآفرینی ابزار مؤثری برای حل بحران مسکن
حال باتوجه‌به آنچه گفته شد بازآفرینی شهری به‌عنوان یک ابزار مؤثر برای حل بحران‌های شهری و مسکن، در صورتی می‌تواند به موفقیت برسد که چالش‌های موجود رفع شود. تدوین سند جامع بازآفرینی که بر اساس نیازسنجی و مشارکت اجتماعی تنظیم شده باشد، یک ضرورت انکارناپذیر است. همچنین باید سیاست‌های تشویقی مانند ارائه تسهیلات بانکی رقابتی و حمایت از سرمایه‌گذاران تقویت شود تا اعتماد عمومی و همکاری بخش خصوصی جلب گردد. بازآفرینی شهری فرصتی است که نه‌تنها می‌تواند زندگی ساکنان بافت‌های فرسوده را بهبود بخشد بلکه گامی مؤثر در راستای توسعه پایدار شهری به شمار می‌رود. بدون شک، کارآمدی و نوسازی بافت فرسوده، توازن جمعیت در مناطق مختلف شهری و توسعه متوازن را به ارمغان می‌آورد و یکی از اقدامات مهم برای تحقق این رویکرد فرهنگ‌سازی به‌منظور آگاهی‌بخشی به عموم جامعه نسبت به اهمیت و ضرورت نوسازی بافت فرسوده است که دستگاه‌های اجرایی با همکاری و همیاری رسانه‌ها می‌توانند به این مهم دست پیدا کنند.
