محمد جواد خلیلی: ورود اتباع خارجی، به‌ویژه افغان‌ها و هندی‌ها، به بازار زعفران ایران سبب شده تا بخش قابل‌توجهی از صادرات این محصول از مسیرهای غیررسمی انجام شود. این موضوع موجب شده که آمار خروج زعفران در فهرست رسمی صادرات ثبت نشود و سهم ایران از بازار جهانی کاهش یابد.
به گزارش روزنامه «نقش اقتصاد» زعفران یکی از باارزش‌ترین محصولات کشاورزی ایران است که سال‌ها نقش مهمی در تجارت خارجی کشور ایفا کرده است. اما در سال‌های اخیر، روند قاچاق این محصول، مشکلاتی جدی برای تولیدکنندگان، صادرکنندگان و حتی سیاست‌گذاران ایجاد کرده است. بسیاری از کشاورزان و فعالان اقتصادی معتقدند که نبود برنامه‌ریزی منسجم، ضعف در کنترل بازار و تعرفه‌های نامناسب موجب شده است که سود اصلی حاصل از تولید زعفران به جیب دلالان و واسطه‌های خارجی برود.
خریدهای کلان و خروج غیررسمی؛ زعفران ایران به نام دیگران
طی سال‌های اخیر، اتباع خارجی، به‌ویژه از افغانستان و هند، اقدام به خرید مستقیم زعفران از کشاورزان و بازارهای مشهد کرده‌اند. این خریدها اغلب در حجم‌های بالا از 200 کیلوگرم تا یک تن انجام شده و به‌صورت غیررسمی از کشور خارج می‌شود. این روند باعث شده که زعفران ایران در بازارهای جهانی با نام کشورهای دیگر به فروش برسد.
قاچاق این محصول، نه‌تنها ارزآوری را برای ایران کاهش داده، بلکه تولیدکنندگان داخلی را با مشکلاتی مانند کاهش قدرت چانه‌زنی در بازارهای بین‌المللی مواجه کرده است. این در حالی است که اگر زعفران از مسیرهای قانونی صادر شود، می‌تواند سهم بالاتری از بازار جهانی را نصیب ایران کند. همچنین، ورود زعفران به بازارهای خارجی از طریق واسطه‌ها، باعث شده است که کشورهای دیگر بتوانند برندهای معتبر خود را با استفاده از زعفران ایرانی تقویت کنند، در حالی که نام ایران در این میان کم‌رنگ‌تر شده است.
تعرفه‌های صادراتی؛ انگیزه‌ای برای قاچاق زعفران به افغانستان
یکی از دلایل اصلی قاچاق زعفران ایران به افغانستان، تفاوت چشمگیر تعرفه‌های صادراتی است. در حالی که ایران تعرفه 37 درصدی برای صادرات زعفران دارد، تعرفه صادرات این محصول از افغانستان به هند صفر است. این تفاوت انگیزه‌ای برای قاچاقچیان ایجاد کرده تا زعفران ایران را از مسیر غیررسمی خارج کرده و با نام افغانستان صادر کنند.این اختلاف تعرفه‌ای باعث شده است که حتی برخی صادرکنندگان ایرانی نیز ترجیح دهند زعفران خود را از مسیر غیرقانونی به افغانستان منتقل کنند و سپس آن را با هزینه کمتر به بازارهای بین‌المللی ارسال کنند. این روند در نهایت به زیان اقتصاد ملی تمام می‌شود. در حالی که کشورهای دیگر با سیاست‌های حمایتی خود، تلاش می‌کنند سهم بیشتری از بازارهای بین‌المللی را تصاحب کنند، ایران همچنان با چالش‌هایی مانند تعرفه‌های بالا و نبود تسهیلات صادراتی روبه‌رو است.ایران به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده زعفران در جهان، تنها 300 میلیون دلار از گردش مالی این بازار را در اختیار دارد. این رقم در مقایسه با ارزش واقعی زعفران تولیدی کشور و حجم تقاضای جهانی بسیار ناچیز است.در حالی که بسیاری از کشورها با استفاده از برندسازی و بسته‌بندی‌های مناسب ارزش افزوده بیشتری از صادرات زعفران به دست می‌آورند، ایران همچنان نتوانسته جایگاه واقعی خود را در بازار تثبیت کند. صادرات غیررسمی و قاچاق، یکی از مهم‌ترین عوامل این ضعف محسوب می‌شود. کارشناسان بر این باورند که با اعمال سیاست‌های مناسب و کاهش هزینه‌های صادرات رسمی، می‌توان سهم ایران از این بازار را به میزان قابل‌توجهی افزایش داد.
ضعف نظارت و نبود راهکارهای کنترلی کارآمد
نبود نظارت کافی بر بازار داخلی زعفران، راه را برای خروج غیررسمی این محصول هموار کرده است. بسیاری از دلالان بدون نیاز به ارائه اسناد گمرکی، زعفران را از کشاورزان خریداری کرده و به خارج از کشور انتقال می‌دهند.این ضعف در نظارت نه‌تنها به کاهش درآمدهای ارزی منجر شده، بلکه موجب شده ایران در بازارهای بین‌المللی قدرت رقابتی خود را از دست بدهد. اصلاح نظام نظارتی و ایجاد قوانین شفاف برای کنترل زنجیره تأمین زعفران می‌تواند از این مشکل جلوگیری کند. استفاده از فناوری‌های نوین برای پایش و کنترل معاملات نیز می‌تواند نقش مؤثری در کاهش قاچاق داشته باشد.
نبود حمایت‌های دولتی از صادرکنندگان رسمی
بسیاری از صادرکنندگان رسمی زعفران ایران با مشکلات متعددی از جمله هزینه‌های بالای صادرات، پیچیدگی‌های اداری و نبود حمایت‌های لازم مواجه هستند. این مسائل باعث شده که برخی از صادرکنندگان به روش‌های غیررسمی روی آورده و محصول خود را به کشورهای همسایه ارسال کنند.در صورتی که دولت سیاست‌های تشویقی برای صادرکنندگان در نظر بگیرد، می‌توان امید داشت که قاچاق زعفران کاهش یافته و سهم ایران از این بازار افزایش یابد. حمایت‌های مالی و کاهش تعرفه‌های صادراتی از جمله اقداماتی است که می‌تواند به تقویت صادرات رسمی کمک کند. تسهیل فرآیندهای اداری و کاهش بوروکراسی نیز از دیگر مواردی است که می‌تواند انگیزه فعالان اقتصادی را برای فعالیت قانونی در این حوزه افزایش دهد.
برندسازی و بسته‌بندی؛ راهکاری برای افزایش ارزش افزوده
یکی از مشکلات اصلی صادرات زعفران ایران، فروش فله‌ای و بدون برند مشخص است. بسیاری از کشورها با استفاده از بسته‌بندی‌های مدرن و بازاریابی حرفه‌ای، زعفران ایرانی را با چندین برابر قیمت واقعی به فروش می‌رسانند.در صورتی که ایران بتواند در حوزه بسته‌بندی و تبلیغات سرمایه‌گذاری کند، می‌تواند ارزش افزوده بیشتری از این محصول به دست آورد. ایجاد برندهای معتبر و بازاریابی بین‌المللی می‌تواند جایگاه ایران را در بازار جهانی تثبیت کند. علاوه بر این، همکاری با شرکت‌های بازاریابی بین‌المللی می‌تواند نقش مؤثری در توسعه صادرات رسمی زعفران ایفا کند.
لزوم اصلاح سیاست‌های تجاری و تعرفه‌ای
کارشناسان بر این باورند که برای جلوگیری از خروج غیررسمی زعفران و افزایش سهم ایران در بازار جهانی، باید سیاست‌های تعرفه‌ای و تجاری اصلاح شود. کاهش تعرفه‌های صادراتی، حمایت از صادرکنندگان رسمی و ایجاد سازوکارهای دقیق برای نظارت بر معاملات داخلی، می‌تواند به حفظ جایگاه ایران در بازار زعفران کمک کند.
در غیر این صورت، ادامه این روند می‌تواند موجب از دست رفتن موقعیت استراتژیک ایران در تجارت این محصول ارزشمند شود. راهکارهای نظارتی دقیق و حمایت از تولیدکنندگان داخلی می‌تواند به حفظ و ارتقای جایگاه ایران در بازار جهانی زعفران کمک کند.
