مرضیه خوشکار- بازار سرمایه این روزها بر سر دو راهی مذاکرات و جنگ به سر می‌برد و با اخبار سیاسی به راحتی تغییر جهت می‌دهد. این شرایط باعث شده، بورس حال و روز خوبی نداشته باشد و در بیشتر روزها، شاهد خروج پول‌های حقیقی از بازار باشیم، پول‌های که از بازار سرمایه به سمت بازار ارز و طلا می‌رود. از سوی دیگر می‌توان ادعا کرد که مکانیسم ماشه از همان ابتدا بیش از آنکه یک بند حقوقی ساده باشد، به عنوان سلاح روانی و اقتصادی طراحی شد. وجودش در متن برجام به‌تنهایی کافی بود تا فضای دائمی نااطمینانی بر اقتصاد ایران حاکم شود؛ فضایی که سرمایه‌گذاران را فراری داد، بازارهای مالی را به شدت حساس کرد و چشم‌انداز بلندمدت را از میان برد. حالا هم وقتی صحبت از فعال شدن رسمی آن می‌شود، نباید غافل بود که بخش زیادی از آثارش سال‌ها پیش محقق شده و الان نیز مرحله پایانی همان روندی است که از ابتدا در دل توافق تعبیه شده بود! در این مطلب به سراغ تعدادی از کارشناسان رفته‌ایم تا نظراتشان را پیرامون تاثیرات و پیامدهای احتمالی مکانیسم ماشه بر بازار و سناریوهای مواجهه با آن جویا شویم.
2سناریوی احتمالی اسنپ بک در بازار سرمایه
کارشناسان اقتصادی از جمله محمد خبری‌زاد، معتقدند که فعال‌سازی مکانیسم ماشه می‌تواند دو سناریو داشته باشد. او در این گفتگو تصریح کرد: در سناریوی بدبینانه بازگشت تحریم‌ها به شکل جدی، تجارت خارجی، درآمدهای ارزی و بخش‌های کلیدی اقتصاد را تحت فشار قرار می‌دهد و فشار تورمی و رشد شدید قیمت دلار و طلا را در پی خواهد داشت. اما در سناریوی متعادل با توجه به اینکه اقتصاد ایران پیش‌تر نیز تحت تحریم بوده، بازگشت محدودیت‌ها تفاوت قابل توجهی ایجاد نمی‌کند اما هزینه‌های مبادلاتی و تورم جزئی افزایش خواهد یافت.
سایه ریسک‌های سیاسی بر سر بازار سرمایه
علی بهشتی‌روی، استاد دانشگاه و کارشناس بازار سرمایه نیز درباره وضعیت بورس در شرایط فعلی گفت: ریسک‌های سیاسی و سیستماتیک همچنان بر سر بازار سنگینی می‌کند و در این وضعیت با دو سناریوی اصلی روبه‌رو هستیم. وی ادامه داد: سناریوی نخست این است که وضعیت موجود با تمام ریسک‌های سیاسی و سیستماتیک ادامه پیدا کند و مکانیسم ماشه فعال شود. همچنین روابط بین‌الملل تغییری نکند و ارتباط ایران با اتحادیه اروپا و آمریکا همچنان تیره بماند که در چنین شرایطی امکان ندارد، این ریسک‌ها از سر بازار برداشته شود. بهشتی‌روی تأکید کرد: سناریوی دوم این است که فضای سیاسی به سمت گشایش برود و روابط بین‌المللی ایران بهبود پیدا کند. کارشناس بازار سرمایه افزود: اگر سناریوی دوم محقق شود؛ یعنی فضای سیاسی به سمت گشایش و دوستی برود و روابط بین‌المللی بهبود یابد، باز هم اثر سیاست از بازار حذف نمی‌شود: به عبارتی گشایش‌های سیاسی می‌تواند ناترازی‌ها را کاهش دهد، حتی در حوزه انرژی. این تحلیلگر بازار سهام خاطرنشان کرد: پول همیشه به سمت دارایی امن حرکت می‌کند. وقتی ریسک سیستماتیک بالاست، حتی با فرض ارزنده بودن بازار سرمایه، سرمایه‌گذار وارد آن نمی‌شود، اما اگر این ریسک‌ها کم شود و افق آینده روشن شود، بازار به استقبال خبرهای خوب می‌رود.
3 پیامد مهم مکانیسم ماشه در اقتصاد
در همین ارتباط علی رئوفی، کارشناس بازارهای مالی نیز گفت: «این روزها خیلی‌ها می‌پرسند اگر مکانیسم ماشه فعال شود، چه اتفاقی می‌افتد!؟ واقعیت این است که اثر روانی این سازوکار در تمام سال‌های گذشته کمتر از خودِ فعال شدنش نبوده است. طراحان مکانیسم به‌خوبی می‌دانستند که در اقتصاد، «ترس» از وقوع یک رویداد، گاهی مخرب‌تر از خود آن رویداد است. به همین دلیل، این سازوکار از ابتدا طوری طراحی شد که حتی بدون اجرا، عملاً اجازه ندهد اقتصاد ایران از برجام منتفع شود.» وی سه پیامد مهم مکانیسم ماشه را اینچنین برشمرد:
فراری دادن سرمایه و توقف توسعه: در بازاری که هر لحظه می‌تواند دوباره تحریم شود، سرمایه‌گذاری کلان معنایی ندارد. همین نااطمینانی باعث شد سرمایه‌گذاران خارجی وارد نشوند، قراردادهای بزرگ منعقد نشود و پروژه‌های توسعه‌ای متوقف بماند. در نتیجه، اقتصاد ایران در همان تله رکود تورمی گرفتار شد.
تبدیل شدن بازارهای مالی به بارومتر سیاسی: بازار ارز و بورس ایران در این سال‌ها به شدت به اخبار مربوط به مکانیسم ماشه حساس شدند. هر اظهارنظر یا حتی شایعه‌ای در این باره کافی بود تا نرخ ارز جهش کند، نقدینگی از بورس خارج شود و مردم به سمت دارایی‌های امن بروند. این اتفاق‌ها خود به‌خود تورم را تشدید و قدرت خرید مردم را کاهش می‌داد. به بیان ساده، غرب تنها با صحبت کردن درباره این مکانیسم هم می‌توانست فشار اقتصادی ایجاد کند.
از بین بردن افق برنامه‌ریزی بلندمدت: وقتی هر لحظه احتمال بازگشت تحریم‌ها وجود دارد، دولت و بخش خصوصی نمی‌توانند برای 5 یا 10 سال آینده برنامه‌ریزی کنند. در نتیجه، اصل ثبات که زیربنای توسعه اقتصادی است، از بین رفت و همه چیز کوتاه‌مدت شد؛ چه در سیاست‌گذاری و چه در سرمایه‌گذاری. بنابراین، حتی پیش از فعال شدن رسمی، مکانیسم ماشه توانسته بود همان نقشی را ایفا کند که از ابتدا برای آن طراحی شده بود؛ ایجاد یک فضای دائمی نااطمینانی که اجازه نمی‌دهد اقتصاد ایران از برجام بهره‌مند شود.
