فقدان سیاستهای حمایتی از بافندگان و تاجران فرش ایرانی رقم زد؛ بازار فرش گلستان در قبضه افغانستان

مهین نورافروز روزنامه نگار: گروه اقتصادی: فرش دستبافت که روزی برای خود آوازه‌ای داشت حالا به واسطه تحریم‌ها و به صرفه نبودن دستمزدها و خرید دلالان با قیمت پایین از بافندگان کم رنگ شده است و بسیاری از کشورهای همسایه که خود روزی مشتریان این فرش‌ها برای خرید بودند حالا بازارهای بزرگ و نمایشگاه‌های جهانی را قبضه کرده‌اند.

فرش دستبافت و ترکمن در استان گلستان بیش از شش هزار سال سابقه دارد و بر اساس آمارهای موجود در طول این سال‌ها بیش از 811 طرح و نماد از جمله آئینه گل، ماری گل، قابسه گل، درناق گل، ارسای گل، جوال گل و… روی آنها بافته شده است و راز این نمادها که هر کدام براساس باور و اعتقادی که وجود دارد، شناسایی شده است.

چند سالی می‌شود که فرش دستبافت و بافندگان گلستانی به دلیل مشکلاتی از جمله فقدان سرمایه در گردش، مشکلات بیمه‌ای، دستمزدهای پایین و سختی کار بخصوص برای بانوان و کم توجهی مسئولان به این هنر جهانی، کاهش صادرات، مشکلات ارزی برای صادرات، افزایش قیمت نخ و دار، فقدان تنوع در نقشه‌ها، عدم تبلیغات و بازاریابی بهینه، افزایش تعداد رقبا و همچنین عدم حضور در نمایشگاه‌های تخصصی، کم توجهی به تجلیل از بافندگان و فعالان این صنعت و کاهش قدرت خرید مردم در داخل کشور از رونق افتاده است.

به گفته عبدالله بهرامی، مدیرعامل اتحادیه سراسری تعاونی‌های فرش دستباف کشور به دلایل مختلف امروزه فرش ایران در تجارت جهانی این هنر-صنعت جایگاه خود را از دست داده است. چرا که از یک طرف مورد تحریم گسترده دولت آمریکا هست و از سویی دیگر اقدامات غیر کارشناسی و غیر دلسوزانه مسئولان امر از جمله اجرای تعهد ارزی (پیمان سپاری)، افزایش غیر قابل پیش بینی قیمت مواد اولیه، افزایش چند صددرصدی هزینه حضور تولیدکنندگان در نمایشگاه‌ها بخصوص نمایشگاه تهران، عدم اجرای قانون بیمه قالیبافان، عدم ارائه تسهیلات کم بهره، عدم اجرای مصوبه صدور شناسنامه و عدم نظارت بر قاچاق و عرضه فرش‌های افغانی، پاکستانی و ترکیه‌ای در بازار داخلی و…. هر یک از این موارد به تنهایی برای زمین گیر و نابود شدن یک صنعت کافی است که متاسفانه هنر صنعت فرش دستباف ایرانی با وجود دارا بودن همه مؤلفه‌های اقتصاد مقاومتی با تمام این مصیبت‌ها دست و پنجه نرم می‌کند.

فرش‌های بی کیفیت افغان در بازار گلستان

یکی از تولیدکنندگان فرش دستبافت در گلستان معتقد است که امروزه به دلیل مشکلات اقتصادی که مردم با آن دست و پنجه نرم می‌کنند، دیگر استطاعت خرید فرش دستباف را نداشته و بیشتر فرش ماشینی استفاده می‌کنند.

ماهیره فراخی افزود: تعدادی از افراد سودجو نیز اقدام به وارد کردن فرش‌های بی‌کیفیت افغان در منطقه می‌کنند. اگر همین الان به مسیر راه‌بند مراجعه کنید فروشگاه‌های زیادی را می‌بینید که در حال عرضه فرش بی‌کیفیت افغان هستند.

وی ادامه داد: در فرش افغان به جای پشم طبیعی و رنگرزی گیاهی از کرک استفاده می‌شود و به همین دلیل قیمت تمام شده فرش‌ها کمتر است.

فراخی بیان کرد: در حال حاضر بیشتر فرش گبه تولید می‌کنم که بابت هر متر مربع آن 750 هزار تومان به بافنده‌ها هزینه پرداخت می‌کنم. به دلیل مشکلات اقتصادی امروزه فرش ترکمن کمتر خریدار دارد و تنها در صورت سفارش مشتری تولید می‌کنیم.

به گفته وی، برای صادرات فرش هم با مشکلات زیادی همراه هستیم، از مسئولان درخواست دارم زمینه صادرات را برای تولید کنندگان فراهم کنند، علاوه بر پرداخت هزینه بالای گمرک مشکلات قانونی زیادی سرراه صادرات وجود دارد که گره آن تنها به دست مسئولان باز می‌شود.

وی ادامه داد: متاسفانه به دلیل اینکه هزینه دریافتی بابت قالی بافی پایین است، میزان تولید فرش ترکمن و سنتی هر روز در حال کمتر شدن است و بسیاری از بافنده‌ها به سمت کارهای دیگر نظیر پرتقال چینی، کارگری و کارهای خدماتی می‌روند حق هم دارند آنها هم باید زندگی کرده و معاش خود را تأمین کنند.

فراخی افزود: با آنکه خودم بیمه ندارم ولی حق بیمه بافنده‌ها را تمام و کمال واریز می‌کنم آن هم نه با نرخ بیمه قالی بافی که با نرخ بیمه تأمین اجتماعی که باعث می‌شود، هزینه تولید فرش را بالا ببرد، از مسئولان می‌خواهم شرایطی را فراهم کنند تا قالیبافان از حق بیمه بافندگی بهره‌مند شوند.

عدم تمایل استان‌های دیگر برای خرید

یکی دیگر از بافندگان گلستانی هم با بیان اینکه قیمت نخ، دار و بازار فروش نسبت به گذشته وضعیت خوبی ندارد، گفت: متاسفانه چند سالی است که به دلایل مختلفی صنعت فرش از وجه اصلی خود دور افتاده است و در این بین مسئولان نیز تلاشی برای نجات فرش دستبافت نکردند.

میرشکار که راهبر کمیته امداد در توانمند سازی زنان در حرفه فرش دستبافت هم هست، بیان کرد: تمامی مسئولان از اعطای وام 150 میلیون تومانی برای حمایت از بافندگان خبر می‌دهند و این در حالی است که وقتی بافندگان برای دریافت وام مراجعه می‌کنند فقط مبلغ 50 میلیون تومان به آن‌ها تعلق می‌گیرد.

وی افزود: از سوی دیگر با اینکه مبلغ فرش دستبافت اختلاف زیادی با فرش‌های ماشینی دست بافت هزار شانه برند ندارد، اما مردم به دلیل مشکلات معیشتی دیگر به دنبال خرید فرش دستبافت نیستند و این در حالی است ما در گذشته سفارش‌های زیادی برای بافت داشتیم.

میرشکار با بیان اینکه استان‌های دیگر هم تمایلی به خرید فرش دستبافت از گلستان ندارند، گفت: شاید یکی از دلایل مهم این مساله عدم معرفی بیشتر محصول استان در نمایشگاه‌های بزرگ باشد.

فرش ترکمن نماد اقتصاد استان است

یکی از فعالان صنعت فرش دستباف گلستان گفت: فرش ترکمن یکی از بِرندهای مهم اقتصادی این استان است که با توجه به برخورداری از شهرت ملی و بین‌المللی به حمایت بیشتر نیاز دارد.

زلیخا عادلی افزود: دانش آموخته دانشگاهی فراوان، کارشناسان باتجربه و بافندگان زیاد و شرکت‌های تعاونی فعال در حوزه تولید، موزه فرش ترکمن و حوزه‌های تخصص فرش، فعالیت بازار فروش در گنبدکاووس، آق قلا، ترکمن و تهران و فعالیت خوشه صنعتی فرش دستباف از جمله ظرفیت‌های صنعت فرش دستباف گلستان است.

وی تاکید کرد: با توجه به ظرفیت‌های صنعت فرش دستباف گلستان، جایگاه فرش این استان باید حفظ شود تا اشتغالزایی و رونق اقتصادی خانوارهای درگیر آن تداوم یابد.

این فعال صنعت فرش دستباف گلستان، افزایش پوشش بیمه تأمین اجتماعی بافندگان فرش دستباف را یکی از راهکارهای حمایت از رونق صنعت فرش دستباف استان برشمرد و گفت: کم توجهی به این مهم سبب تعطیلی مراکز آموزشی و کاهش تولید محصول شده است.

وی اختصاص تسهیلات بانکی ارزان قیمت به فعالان صنعت فرش دستباف را دیگر راهکار برون رفت از رکود این صنعت عنوان کرد و گفت: باید از سوی مسوولان دستگاه‌های مرتبط، تخصیص این تسهیلات برای فعالان این صنعت دیده شود.

وی فراهم سازی مقدمات اجرای طرح خرید فرش دستباف و سایر محصولات تولیدی توسط صنعت، معدن و تجارت، کمک دولت در حوزه صادرات محصولات تولیدی بافندگان منطقه، حمایت برای شرکت در نمایشکاه‌های تخصصی داخلی و بین المللی در راستای بازاریابی، اختصاص بودجه درحوزه تحقیق و توسعه فرش دستباف، سرمایه‌گذاری در حوزه مطالعه بازاریابی و احیای تدریس رشته فرش دستباف در مراکز آموزش عالی را از جمله راهکارهای پیشنهادی در برچیده شدن موانع سر راه رونق صنعت فرش دستباف استان گلستان عنوان کرد.

تولیدکنندگان فرش خواهان اصلاح فرش هستند

رییس اداره امور فرش اداره‌کل صنعت، معدن و تجارت گلستان نداشتن تسهیلات سرمایه در گردش با نرخ پایین برای دارندگان پروانه بهره‌برداری تولید فرش را سختی اصلی فعالان این بخش دانست و گفت: تولیدکنندگان فرش دستباف گلستان خواهان پرداخت این گونه تسهیلات برای ادامه فعالیت هستند.

عبدالوهاب صحنه با اشاره به فعالیت 27 واحد تولیدکننده فرش دستباف دارای پروانه بهره برداری در گلستان، اظهار کرد: تعریف نشدن این نوع از تسهیلات اشتغال، هزاران نفر از تولیدکنندگان به ویژه از قشر آسیب‌پذیر و بانوان سرپرست خانوار را تحت تأثیر قرار داده است.

وی افزود: نگاه به تولیدکننده فرش که صدها هنرمند و سرپرست خانوار را به کارگیری و زمینه اشتغال و درآمد خانوار آنان را هر چند ناچیز فراهم کرده است باید همچون واحد صنعتی با اشتغال بالا باشد و حمایت‌های منظمی برای آن تعریف شود.

رییس اداره امور فرش اداره کل صنعت، معدن و تجارت گلستان با اشاره به اینکه در وام مشاغل خانگی پشتیبان، تولیدکننده باید با امضای بافندگان تحت پوشش خود درخواست وام کند، بیان کرد: در خصوص این گونه از تسهیلات، اغلب تولیدکنندگان فرش شیوه نامه آن را نامناسب دانسته و خواهان اصلاح هستند.

صحنه یادآور شد: سال گذشته 80 میلیارد ریال تسهیلات در قالب مشاغل خانگی مستقل در اختیار 155 قالیباف گلستان قرار گرفت و همچنین چهار هزار و 600 بافنده فرش استان تحت پوشش بیمه تأمین اجتماعی قرار دارند.

وی بهبود فضای کسب و کار، افزایش بهره‌وری، رقابت پذیری و کار آفرینی در حوزه فرش، جلب مشارکت‌های مردمی در زمینه سرمایه‌گذاری، توسعه زیرساخت‌ها و افزایش ظرفیت تولید و صادرات فرش دستباف، افزایش سهم استان در تولید کیفی و کمی فرش دستباف، حمایت از کارگاه‌های تولید فرش دستباف و بافندگان، تقویت کارگاه‌ها و آموزشگاه‌ها در زمینه فرش دستباف و حرفه‌های مشابه و شناسایی و مدیریت بافندگان را از جمله اهداف اداره کل صنعت، معدن و تجارت گلستان برشمرد.

وی برگزاری رویداد نوآوری و کارآفرینی زنجیره ارزش قالی را از برنامه‌های پیش‌رو در گلستان دانست و گفت: در قالب این رویداد ایده‌های هم‌ردیف با هدف رفع مشکلات موجود و بهبود روش‌ها در طول زنجیره تولید و فروش فرش دستباف با مشارکت مراکز علمی و شرکت‌های دانش بنیان گردآوری می‌شود.

وی افزود: مرکز ملی صنایع خلاق و فرش ایران از چند سال قبل در راستای ایجاد فرصت برای بهره‌برداری مناسب از منابع غنی صنایع فرهنگی و فراهم سازی شرایط رشد و توسعه هنر صنعت فرش دستبافت و با هدف ترویج فرهنگ خلاقیت و نوآوری، شناسایی استعدادهای خلاق و برقراری ارتباط با آنان، اقدام به برگزاری جشنواره استانی و ملی با مشارکت مراکز علمی و شرکت‌های دانش بنیان در قالب رویداد «نوآوری و کارآفرینی زنجیره ارزش قالی» می‌کند.رییس اداره امور فرش اداره کل صنعت، معدن و تجارت گلستان ادامه داد: بهره گیری از کارگاه‌های آموزشی در راستای رشد و توسعه فرش دستبافت، استفاده از ایده‌های جدید و نوین کسب و کار در رونق تولید فرش دستباف و گسترش فعالیت‌های پژوهشی در خصوص موضوعات نوآورانه در زنجیره ارزش فرش دستبافت از مهمترین اهداف برگزاری این رویدادها محسوب می‌شود.

حال و روز فرش دستبافت خوب نیست

مدیرکل صنعت، معدن و تجارت گلستان معتقد است که حال و روز فرش و بافندگان فرش دستبافت در استان خوب نیست و ممکن است این صنعت به خاموشی برود.

درویشعلی حسن‌زاده گفت: وجود افزایش هزینه تولید فرش دستباف و رکود بازار صادراتی طی سال‌های اخیر مربوط به استان گلستان مشکل ملی است.

وی خاطرنشان کرد: با وجود موانع سرراه تولید فرش دستباف، در گلستان برپایی دوره‌های آموزشی و حضور در نمایشگاه‌های فرش دستباف پیگیری می‌شود، ولی کافی نیست.

وی خواستار حمایت مالی در تأمین مواد اولیه در تولید فرش دستباف گلستان شد و افزود: تأمین مواد اولیه فرش دستباف در این استان روند خوبی ندارد.

به گفته وی امسال فقط 12 هزار متر مربع فرش دستباف در استان گلستان تولید شده است که نسبت به سال‌های قبل روند کاهشی چشمپیری داشته است.

برخی فعالان صنعت فرش دستباف نیز در ارتباط با دلایل افول صادرات فرش دستباف ایران معتقدند، علاوه بر عوامل خارجی تاثیرگذار در کاهش صادرات فرش، عوامل داخلی نیز در آن تأثیر گذار است که نیاز به اصلاح و بازنگری دارند.

از جمله عوامل داخلی افول صادرات فرش به بازارهای جهانی از نگاه فعالان صنعت فرش، می‌توان به «نبودن سیاستهای حمایتی از بافندگان و تاجران فرش»، «سیاست‌های نادرست اجرایی و نظارتی حاکم در تولید و صادرات فرش»، «مهاجرت طراحان و موانع قانونی خدمات پس از فروش فرش» و «بازار داغ فروش فرش‌های قاچاق ایرانی» اشاره کرد.

به گفته فعالان این صنعت، حمایت از صادرکنندگان و بافندگان در اموری مانند بیمه، تأمین مواد اولیه و فراهم کردن زمینه شرکت آنها در نمایشگاه‌های بین المللی نقش موثری در تشویق بازرگانان و توسعه تجارت فرش ایران دارد.

استان گلستان با دارابودن 30 هزار بافنده فرش دستبافت از یک سو در چنبره بی عدالتی در حمایت از این صنعت و ارائه توانمندی‌های بافندگان گلستانی و فقدان برنامه ریزی درست به دام افتاده است و از سوی دیگر گویا هنوز هم بر این باور نرسیده‌اند که به رغم مشکلات موجود باید تغییرات جدی در طرح‌های بافت برای ارائه به بازارهای ایران و جهان داشته باشند.

یافتن راهکارهایی برای رفع مشکل بیکاری، ایجاد اشتغال پایدار، رونق اقتصادی و افزایش درآمد، توجه و حمایت بیشتر از صنعت فرش و تولیدات با برنامه ریزی و هماهنگی دستگاه‌های مرتبط یکی از راهکارهای ضروری حمایت از صنعت فرش دستباف گلستان است.