تجار خارجی با واسطه یا بهطور مستقیم وارد تجارت با کشاورزان ایرانی میشوند و محصولات را به ریال خریداری میکنند و در این بین نهتنها منشأ پول مشخص نیست بلکه شاهد فرار مالیاتی و عدم بازگشت ارز حاصل از صادرات هستیم.
بررسیهای انجامشده و توضیحات تجار ایرانی نشان میدهد که برخی تجار خارجی بهخصوص تجار کشورهای همسایه توانستهاند با ایجاد روابط و واسطههای ایرانی مستقیماً به تولیدکنندگان ایرانی بهخصوص در حوزه کشاورزی و خشکبار دسترسی پیدا کنند.
این مسئله به خودی خود دچار مشکل نیست اما زمانی چالش ایجاد میشود که این تجارت با چاشنی پولشویی، فرار مالیاتی و عدم بازگشت ارز حاصل از صادرات همراه میشود. در زمان حاضر بسیاری از کالاهای کشاورزی بهنحوی به دلار متصل شدهاند و کشاورزان برمبنای تغییرات قیمت ارز، قیمت محصولات خود را تعیین میکنند، علت نیز صادرات محور بودن بسیاری از این محصولات بهخصوص حوزه خشکبار است.
در چنین شرایطی تجار خارجی نسبت به خرید خشکبار اقدام میکنند. نکته اول خرید از طریق منابع مالی نامشخص است که مصداق بارز پولشویی است. برخی از این افراد شخص واسط ایرانی را بهعنوان مسئول خرید خود قرار دادهاند که این منابع مالی با منشأ نامشخص به حساب او وارد میشود و سپس به حساب کشاورزان منتقل میشود.
نکته دیگر خروج محصولات از کشور با کمک کارتهای بازرگانی یکبارمصرف است، در حقیقت به این دلیل که تجار خارجی پشتپرده خرید محصولات قرار دارند هیج الزام یا هزینهای نیز داخل کشور ندارند، به این ترتیب عملاً ارز حاصل از صادرات این محصولات باز نخواهد گشت و اکثراً از کارتهای بازرگانی یکبارمصرف در این مسیر استفاده شده است.
شاید بتوان گفت که مهمترین ابزار اقتصاد ایران در برابر مقابله با چنین فرآیندی استفاده از ظرفیت قانون مالیات بر ارزش افزوده و بستر اجرایی آن (پایانههای فروشگاهی) است. تصور کنید که در زنجیره ارزش افزوده، از زمان تولید یک محصول صورتحساب الکترونیکی صادر شود.
در چنین حالتی بهمحض آنکه محصول کشاورزی توسط تجار یا واسطهای خریداری شود، بلافاصله امکان شناسایی وجود خواهد داشت، در عین حال تصور کنید که دادههای بارنامه و انبارداری نیز بهصورت الکترونیک در سامانه به ثبت برسد.
در مراحل بعدی میتوان دادههای مربوط به صادرات ثبتشده برای هر کارت بازرگانی، مبادی خروجی کالا و حجم آن را نیز به سامانه اضافه کرد، به این ترتیب در صورتی که فرآیندهای مشکوک به پولشویی، بهدلیل مشخص نبودن منشأ پول خرید، و یا عدم بازگشت ارز حاصل از صادرات رخ دهد، بلافاصله کل زنجیره قابل شناسایی خواهد بود.
کاهش مقیاس جرم با رهگیری هوشمند گردش مالی
باید توجه داشت که شفافسازی این فرآیندها نمیتواند بهطور کامل جلوی سوءاستفاده از کارتهای بازرگانی و فرار مالیاتی را بگیرد اما سرعت واکنش و شناسایی به چنین جرایمی را بهشدت افزایش خواهد داد.
بهطور مثال در گذشته حسابی شناسایی میشد که تا آن روز هزاران میلیارد تومان گردش مالی داشت، و صدها میلیارد تومان فرار مالیاتی از طریق آن رخ داده بود، با این حال و با شکلگیری یک نظام هوشمند مبتنی بر داده، اساساً هیچ کس نمیتواند در این ابعاد جرمی مرتکب شود چرا که در مدت زمان کوتاهی شناسایی خواهد شد.
