محبوبه بیدکی روزنامه نگار: دکتر سید علی موسوی خلخالی، تحلیلگر حوزه دیپلماسی در گفتگو با «نقش اقتصاد» پیرامون الزام و اولویت گسترش روابط ایران با همسایگان خود، گفت: برای خروج از انزوای منطقه‌ای، باید در تعاملات خود دو اصل بنیادی را در اولویت قرار دهیم. نخست اصل الزام به گسترش تعاملات با همسایگان است چرا که ایران کشوری وسیع با همسایگان بسیار زیاد است؛ از جنوب با کشورهای عربی، از سمت شمال با روسیه و متحدان روسی، در غرب با ترکیه و از سمت شرق نیز به آسیا متصل است. وی با تاکید بر اینکه گسترش روابط با کشورهای همسایه نیازمند پیش زمینه‌هایی از جمله روابط سیاسی، اقتصادی و اجتماعی می‌باشد، افزود: توسعه روابط با کشورهای همسایه تنها یک شعار نیست، بلکه نیازمند گسترش ابزارهای لازم برای توسعه اقتصادی کشور است. از سال 96 تا کنون که توافق هسته‌ای (برجام) به نوعی به لحاظ اقتصادی نتوانست کارایی مورد نیاز ما را برآورده کند، کشور ما به شدت مورد تحریم واقع شد و به شرایط بسیار دشواری به لحاظ اقتصادی دچار شده است.
سردبیر دیپلماسی ایرانی در ادامه گفتگو با «نقش اقتصاد» با بیان اینکه گسترش روابط اقتصادی ایران با کشورهای دنیا تقریباً متوقف شده است، تاکید کرد: ایران قریب به 10 سال است که در تعاملات با کشورهای جهان به لحاظ روابط اقتصادی عقبگرد یا توقف داشته است. پروسه رفع تحریم‌ها و رسیدن کشور به ریل توسعه زمانبر است تا به مرحله گسترش روابط و ظرفیت‌های اقتصادی برسیم.
موسوی خلخالی در بحث کریدورهای بین‌المللی ایران به «نقش اقتصاد» گفت: در واقع کشورهای همسایه ایران بحث کریدورها را به صورت جدی در راستای منافع خود پیش می‌برند. در حال حاضر کریدور شمال به جنوب از کشور روسیه، افغانستان و پاکستان به بندر گوادر ختم می‌شود و روس‌ها بر روی آن کار می‌کنند. شاید بتوان گفت که این کریدور جای کریدور شمال به جنوب ایران را پر نمی‌کند چرا که بندر گوادر، اقیانوسی نیست و کشتی‌های اقیانوس پیما نمی‌توانند در آن پهلو بگیرند اما با گذشت 12 الی 14 سال از توافق ایران و روسیه، به واسطه مشکلات داخلی هنوز نتوانستیم کریدور شمال به جنوب را که به نفع همه طرف‌های ذینفع است عملیاتی کنیم و بخش عمده آن به مشکلات اقتصادی در داخل کشور مرتبط است.
وی با تاکید بر اینکه کریدور شمال به جنوب به شرطی نقش حیاتی دارد که به نتیجه برسد، یادآور شد: در دولت سیزدهم، کشور ما بیشتر در رابطه با گسترش روابط با روسیه همسو بود اما به دلیل مسائل اقتصادی همچنان توانایی توسعه کریدور شمال به جنوب را نداشتیم که منجر به گرایش روس‌ها به افغانستان و پاکستان شد تا بتواند بخشی از نیازهای خود را تأمین کند. کریدوری که از هند به سمت عربستان و سرزمین‌های اشغالی با حمایت آمریکا راه اندازی می‌شود منجر به انزوای بیشتر برای ایران خواهد شد چرا که با سرمایه‌گذاری کشورهای نزدیک به آمریکا و راه اندازی آن ظرف چند سال آینده فشارهای بیشتری بر ایران شده و انزوا را برای ما رقم می زند.
موسوی خلخالی با انتقاد از عدم توانایی در تکمیل مسافت کوتاه راه آهن چابهار- زاهدان و یا آستارا به رشت، تاکید کرد: از طرفی کریدور مربوط به جاده توسعه که از بندر بصره به بندرهای ترکیه و اروپا وصل می‌شود نه تنها مورد توجه کشور عراق صاحب اصلی این کریدور قرار گرفته بلکه کشورهای اروپایی نیز به آن توجه ویژه‌ای دارند. به دلیل جنگ میان روسیه و غرب، کشورهای اروپایی به دنبال یک دریچه‌ای هستند تا بتوانند از خاورمیانه به ویژه در بخش انرژی استفاده کنند به همین دلیل کشورهایی مانند لهستان، مجارستان، یونان و کشورهای اروپای شرقی در کنار ترکیه و عراق از این کریدور حمایت می‌کنند و با راه‌اندازی آن، کشور ما در تنگنای بیشتری قرار خواهد گرفت. متاسفانه ما هنوز نتوانستیم کریدورهای شرق به غرب که بندر شلمچه را به خرمشهر و خوزستان وصل می‌کند راه اندازی و عملیاتی کنیم و یا کریدور شمال به جنوب با وجود پافشاری روس‌ها همچنان به دلایل اقتصادی معلق است و سرمایه‌گذاری و پول نقد لازم را برای راه اندازی این پروژه‌ها در اختیار نداریم.
وی با تاکید بر اهمیت کریدور ترنس خزر که از قزاقستان، ترکمنستان و دریای خزر به آذربایجان و ترکیه متصل می‌شود، بیان کرد: این کریدور می‌تواند ما را در معرض تنگنا قرار دهد و رقیب کریدور شرق به غرب ما خواهد شد چرا که بسیار حیاتی است و ایران را از جاده کمربندی که چینی‌ها به دنبال آن هستند محروم می‌کند. همچنین قزاقستان، قرقیزستان و ازبکستان به دنبال اتصال به چابهار بوده و هستند اما به دلیل تحریم‌ها و مشکلات مبادلات بانکی که همچنان کشورهای دیگر را که تمایل به همکاری با ما را دارند تهدید می‌کند. تحت این شرایط نه تنها از این کریدورها بهره‌مند نمی‌شویم بلکه کاملاً منزوی خواهیم شد. شکل‌گیری هر یک از این کریدورها در اطراف ما، تنگناهای اقتصادی را برای ایران تشدید خواهد کرد. وی درباره برنامه‌های ایران برای رقابت با کشورهای دیگر در حوزه تجارت بین‌الملل، اظهار کرد: بنده اعتقاد دارم که دولت‌ها در ایران باید درک داشته باشند که دنیا منتظر نمی‌ماند تا ما مشکلات خود را حل کرده و پیشرفت کنیم. باید بتوانیم بحران‌های اقتصادی خود را با کشورهای غربی حل کنیم. غرب و شرق در جهان امروزی دیگر از یکدیگر منفک نیستند. به عنوان مثال، چین به دلیل تحریم‌ها همکاری لازم را ندارد یا روسیه به دلیل عدم عضویت ما در FATF نمی‌تواند با ما همکاری کند و عملیات‌های بانکی ما متوقف شده است. ما باید مشکلات اقتصادی خود را از شرق تا غرب در جوامع بین‌المللی حل کنیم در غیر این صورت نه تنها به اهداف خود نخواهیم رسید بلکه از رقبای جدی مانند عراق که در حوزه صادرات نفت پیشرفت‌های چشمگیری داشته نیز عقب خواهیم ماند.وی کشورهای ترکیه و آذربایجان را در حوزه توسعه اقتصادی، موفق دانست و گفت: اکثر کشورها از جمله ترکیه و آذربایجان به کریدورهای بین المللی در تمامی حوزه‌ها و اتحادیه‌ها پیوسته‌اند و روابط گرمی میان ترکیه و آذربایجان به وجود آمده که به غرب تسری پیدا کرده است. اگر آذربایجان انرژی مورد نیاز اروپا را تأمین کند تا اندازه زیادی نیازهای اروپا برطرف خواهد شد و کشور ما را بیشتر تحت فشار قرار خواهند داد.موسوی خلخالی در مورد چگونگی استفاده از موقعیت ژئوپلیتیکی ایران در تقاطع اروپا، خاورمیانه و آسیا برای تقویت جایگاه ترانزیتی و تجاری به «نقش اقتصاد» گفت: باید این نگاه کهنه در مورد موقعیت ژئوپلیتیکی ایران را تغییر دهیم چرا که وقتی نمی‌تواند از این شرایط استفاده کند کشورها از مسیرهای دیگری نیازهای خود را برطرف می‌کنند و به دلیل عدم تعاملات نرمال کشور ما با جوامع بین‌المللی، ترکیه و عراق بیشترین بهره را از کریدورهای بین المللی می‌برند. بیشترین ساحل را در خلیج فارس در استراتژیک‌ترین این نقطه آبی دنیا داریم اما کمترین بهره را از آن می‌بریم. سواحل جنوبی ما مهجور ماندند اما سواحل کوتاه کشور امارات یا قطر به هاب خلیج فارس تبدیل شده‌اند.
وی ضمن اشاره به راهکارهایی برای بهبود زیر ساخت‌های حمل و نقل و تسهیلات گمرکی افزود: کشور ما در تمام حوزه‌های حمل و نقل به واسطه فشارهای اقتصادی یک دهه اخیر کمبودهایی داشته است و زیرساخت‌های ما نیز شرایط مطلوبی ندارند. به عنوان مثال ناوگان هوایی ما از لحاظ کمی و کیفی به بازسازی و نوسازی نیاز دارد. هواپیماها زمین گیر شده‌اند و توانایی گسترش ناوگان هوایی کشور را نداریم. در اوج سفرهای بین‌المللی آسمان ایران خالی است،. از سوی دیگر زیرساخت‌های راه آهن ریلی در حال توسعه بود اما در اثر بحران اقتصادی توسعه راه آهن در جنوب و شمال متوقف شده است. این مشکلات فقط از طریق جذب سرمایه و سرمایه‌گذاران رفع می‌شود تا زمانی که نتوانیم تولید ثروت کرده و یا برای زیرساخت‌ها سرمایه‌گذاری کنیم نمی‌توان توقع داشت که ناوگان حمل و نقل ما گسترش پیدا کند. موسوی خلخالی در پایان این گفتگو خاطرنشان کرد: متاسفانه کشور ما در حمل و نقل ریلی، توانایی انتقال کالاها از شرق به غرب را ندارد. در بحث دریایی و گسترش راه‌های زمینی نیز به واسطه امتیازاتی که از سوی کشور ترکیه به حمل و نقل ترانزیت کشورهای دیگر داده می‌شود، شاهد این قبیل مشکلات هستیم. تا زمانی که توانایی رفع مشکلات اقتصادی خود را نداشته باشیم، گسترش روابط اقتصادی در منطقه و توسعه کریدورها دور از انتظار است.
