گروه سیاست – نفیسه عبدالهی: دستگاه دیپلماسی ایران با دیپلماسی فشرده و تلاش‌های ویژه موفق شد تا با آژانس به چارچوبی برای همکاری جدید دست یابد؛ این گزارش و توافق ضمن جلوگیری از ارجاع پرونده به شورای امنیت، فرصتی ایجاد می‌کند تا مذاکرات بیشتر درباره همکاری‌ها ادامه یابد و احتمال بازگشت مکانیسم ماشه کاهش یابد، اگرچه برخی کارشناسان نسبت به تأثیر کامل این توافق بر جلوگیری از فعال‌سازی مکانیسم ماشه تردید دارند.
توافق تازه میان جمهوری اسلامی ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در شرایطی حاصل شده که پرونده هسته‌ای ایران در یکی از پیچیده‌ترین و حساس‌ترین مقاطع خود قرار دارد. توافق قاهره، پس از ماه‌ها تنش و فشارهای بین‌المللی شکل گرفت.
این تفاهم، نه صرفاً ادامه همکاری‌های فنی، بلکه بازتابی از تحولات ژئوپلیتیکی، فشارهای بین‌المللی، و ضرورت پاسخ به چالش‌های امنیتی و حقوقی است که طی ماه‌های اخیر ایجاد شده است.
تغییر شرایطی که قواعد بازی را دگرگون کرد
حملات نظامی غیرقانونی رژیم صهیونیستی و آمریکا به تأسیسات هسته‌ای ایران برای اولین بار، زمینه همکاری‌های قبلی را به چالشی جدی کشید که پاسخگویی صرف به آن دیگر کافی نبود و ادامه همکاری بر پایه ترتیبات سابق دیگر واقع‌بینانه و عملی نبود. جمهوری اسلامی ایران پس از حملات غیرقانونی و نظامی اخیر به تأسیسات هسته‌ای خود که از سوی رژیم صهیونیستی و آمریکا انجام شد، گامی جدی در بازنگری چارچوب همکاری‌های خود با آژانس بین المللی انرژی اتمی برداشت. ایران نمی‌توانست همکاری را در حالی ادامه دهد که زیرساخت‌های هسته‌ای آن مورد هدف قرار گرفته و همچنان با تهدید مواجه است. این تغییر شرایط، مصداق بارز اصل حقوقی «تغییر بنیادین اوضاع و احوال» است که در حقوق بین‌الملل به رسمیت شناخته شده و موجد حقوق و تکالیفی برای طرف‌های ذیربط است. این تحولات زمینه ساز مذاکرات فشرده و تفاهمی جدید میان ایران و آژانس شد که در نهایت چارچوبی منطبق بر شرایط جدید و مقتضیات امنیتی ایران شکل گرفت.
از این منظر، ایران با مصوبه مجلس شورای اسلامی که همکاری‌ها را مشروط به تصمیم شورای عالی امنیت ملی کرد، نقشه راهی روشن برای تعامل با آژانس ترسیم کرد که هم به لحاظ قانونی و هم امنیتی مشروعیت دارد.
این رویکرد نشان‌دهنده عزم تهران برای حفظ حق حاکمیت و امنیت ملی در برابر فشارها و مداخلات خارجی است.
دیپلماسی فشرده در بطن یک بازی پیچیده
پرونده ایران در آژانس پیش از این در آستانه اعلام «عدم پایبندی» بود و تحولات خردادماه ۱۴۰۴، از جمله گزارش جنجالی آژانس، فشارها را به اوج رسانده بود. ایران اما با فعال شدن دیپلماسی خود، توانست فضای سیاسی و حقوقی را به گونه‌ای مدیریت کند که از صدور قطعنامه منفی جلوگیری شود و در عین حال، مسیر مذاکره برای چارچوبی جدید را باز کند.
این تفاهم تازه در قاهره، حاصل مذاکراتی پیچیده میان نمایندگان ایران و آژانس است که با تکیه بر مصالح امنیتی و الزامات قانونی داخلی ایران شکل گرفت. امری که نشان می‌دهد تهران در عرصه بین‌الملل هم به دنبال حفظ تعهدات بین‌المللی خود است و هم از ابزارهای قانونی و دیپلماتیک برای مقابله با فشارهای ناعادلانه بهره می‌برد.
ویژگی‌های توافق
برخی ویژگی‌های این توافق عبارتند از تطابق با قانون مصوب مجلس شورای اسلامی؛ توجه به واقعیات ناشی از حمله نظامی غیرمشروع به تأسیسات هسته‌ای ایران و شناسایی ضرورت تغییر چارچوب همکاری‌ها؛ در نظر گرفتن نگرانی‌های مشروع ایران درباره امنیت و حفاظت از تأسیسات هسته‌ای؛ باز نگاه داشتن مسیر ادامه همکاری و تعامل میان ایران و آژانس به شیوه‌ای که نگرانی‌های امنیتی ایران نیز تأمین شود؛ تفکیک میان تأسیسات مورد حمله قرار گرفته و تاسیساتی که به آن‌ها حمله صورت نگرفته و تعریف شرایط متفاوت برای این دو گروه؛ مشروط بودن اجرای هر گام به تأیید موردی شورای عالی امنیت ملی، در راستای قانون مجلس شورای اسلامی.
میان واقعیت‌های میدانی و الزامات بین‌المللی یکی از نکات کلیدی این تفاهم، تفکیک میان تأسیسات مورد حمله و سایر تأسیسات است. این رویکرد نشان می‌دهد که ایران ضمن پذیرش ضرورت همکاری و شفافیت، بر حفظ امنیت و ایمنی تأسیسات هسته‌ای خود تأکید دارد و نمی‌خواهد در برابر تعرض‌های غیرقانونی، بی‌دفاع باقی بماند. علاوه بر این، توافق جدید مسیر همکاری را مشروط به تأیید شورای عالی امنیت ملی کرده که این مسئله تضمین کننده نظارت دقیق و حفظ منافع ملی ایران است.
در واقع، این سازوکار، پاسخی به فشارهای بیرونی و پیچیدگی‌های سیاسی داخلی است. چالش‌های پیش رو و چشم‌انداز آینده با وجود این دستاورد، اجرای تفاهم با چالش‌هایی روبرو است؛ از جمله بی‌اعتمادی متقابل تاریخی بین ایران و آژانس، نگرانی‌ها درباره حفاظت از اطلاعات محرمانه هسته‌ای و فشارهای سیاسی داخلی که ممکن است مانع پیشرفت سریع‌تر مذاکرات شود. علاوه بر آن، بازگشت یا عدم بازگشت مکانیسم «اسنپ‌بک» نیز همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد و واکنش کشورهای اروپایی به این توافق، عامل مهمی در تحولات آتی خواهد بود. اما نقطه قوت این توافق، نمایانگر عزم جدی ایران برای حفظ روندهای دیپلماتیک و جلوگیری از تشدید تنش‌ها است؛ اقدامی که می‌تواند به کاهش فشارهای بین‌المللی و فراهم آمدن شرایط برای مذاکرات گسترده‌تر کمک کند.
در نهایت، تفاهم جدید نه تنها پاسخگویی به یک بحران حقوقی و امنیتی در پرونده هسته‌ای ایران است، بلکه نمونه‌ای از دیپلماسی فعال و هوشمندانه تهران در مواجهه با فشارهای بین‌المللی و چالش‌های داخلی است. مسیر پیش رو دشوار است، اما این توافق می‌تواند به عنوان نقطه شروعی برای بازسازی اعتماد و کاهش تنش‌ها در پرونده هسته‌ای ایران تلقی شود، به شرط آنکه طرف‌های مقابل نیز رویکردی سازنده و متوازن اتخاذ کنند.
