بررسی علت تراز تجاری کشور از زمان آغاز به کار دولت چهاردهم رشد تراز تجاری؛ واقعیت یا رؤیا؟

حانیه سراج گروه اقتصادی: طبق آمار گمرک ایران، تراز تجاری کشور از زمان آغاز به کار دولت چهاردهم تا به امروز رشد 5.5 درصدی داشته است. اما حال باید دید که علت این رشد چیست و آیا این به معنی عملکرد مناسب دولت چهاردهم است که تیم رسانه‌ای دولت مانور تبلیغاتی گسترده‌ای را روی آن آغاز کرده است؟

طبق اعلام گمرک ایران، تراز تجاری کشور در بازه زمانی اول شهریورماه تا 15 دی‌ماه سال جاری، 5.5 میلیارد دلار رشد داشته است. از آنجایی که تراز تجاری هر کشوری نشان‌دهنده تفاوت ارزش صادرات و واردات کالا و خدمات یک کشور است، در نتیجه این پرسش ایجاد می‌شود که علت رشد تراز تجاری کشور چیست و اینکه آیا کاهش واردات بر رشد تراز تجاری کشور نقش داشته است؟

بررسی تراز تجاری ایران در دولت چهاردهم

طبق داده‌های منتشر شده از سوی گمرک ایران، از ابتدای شهریورماه تا 15 دی‌ماه سال 1403، صادرات غیرنفتی ایران 22.5 میلیارد دلار بوده که به نسبت مدت مشابه سال گذشته افزایش 24 درصدی داشته است.

همچنین در این بازه زمانی، واردات کشور به 25 میلیارددلار رسیده که به نسبت سال گذشته 4.5 درصد کاهش داشته است. البته میزان واردات از نظر وزنی هم در این دوره با کاهش 20.5 درصدی همراه بوده است.

بر این اساس باید گفت صادرات غیرنفتی کشور در بازه زمانی اول شهریور تا 15 دی‌ماه سال گذشته، 18 میلیارد دلار و واردات هم 26 میلیارد دلار بود. بنابراین، داده‌های گمرک نشان‌دهنده رشد 69 درصدی تراز تجاری کشور در سال جاری است. اما این سؤال ایجاد می‌شود که آیا میزان رشد تراز تجاری کشور واقعی است؟

علت رشد تراز تجاری کشور

شاید تراز تجاری 5.5 میلیارد دلار رشد داشته اما همچنان تراز تجاری کشور در نه‌ماهه اول سال جاری منفی هفت میلیارد و 749 میلیون دلار بود. همچنین میزان واردات کشور از ابتدای شهریور تا 15 دی 1402، 26 میلیارد دلار بود که این مقدار در سال جاری به 25 میلیارد دلار رسیده و با کاهش 4.5 درصدی همراه بوده است. بنابراین نباید از این نکته غافل شد که درحال حاضر رشد تراز تجاری کشور صرفاً ناشی از افزایش صادرات نیست بلکه کاهش واردات نیز در این موضوع نقش داشته است.

همچنین در بازه‌ای که تیم رسانه‌ای دولت روی آن تبلیغات گسترده‌ای انجام داده تراز تجاری کشور منفی 2.5 میلیارد دلار بوده است. حال آیا ثبت چنین رقمی در حدود پنج ماه جایی برای تبلیغ دارد؟

با توجه به اینکه تراز تجاری کشور در نه‌ماهه اول سال جاری منفی هفت میلیارد و 749 میلیون دلار گزارش شده، بنابراین نباید با ارائه آمارهای مقطعی یک تصویر پایدار از اقتصاد کشور نشان داد.

رشد تراز تجاری به چه قیمت؟

کاهش واردات کشور همیشه هم نشانه خوبی نیست. به ویژه اینکه ایران به دلیل تحریم‌ها، مشکلات و محدودیت‌های ارزی، سیاست‌گذاری‌های نامناسب در وضعیت اقتصادی نامساعدی قرار دارد. بنابراین این کاهش شاید بر تراز تجاری کشور به صورت مقطعی تأثیر مثبت داشته باشد، اما بر وضعیت تولید، رفاه مردم و… تأثیر منفی دارد و حتی ممکن است تأمین برخی کالاها با مشکل مواجه شود.

تأثیر مشکلات تولید و ناترازی انرژی بر تراز تجاری کشور

دلایل مختلفی برای منفی شدن تراز تجاری کشور وجود دارد که از جمله این دلایل می‌توان به تحریم، محدودیت‌های ارزی و نبود دیپلماسی اقتصادی در این موضوع اشاره کرد. اما به جز این موضوع، مواردی همچون ناترازی انرژی و کاهش تولید هم یر کاهش تراز تجاری تأثیر چشمگیری دارند. چراکه درحال حاضر ایران در شرایط ناترازی انرژی قرار دارد و بسیاری از بخش‌ها نظیر صنایع، کشاورزی و … با این معضل درگیر هستند.

زمانی که بخش صنایع، کشاورزی و … در زمستان به دلیل نداشتن گاز و در تابستان به دلیل نداشتن برق نتوانند تولید کنند. بنابراین هم نیاز داخل تأمین نمی‌شود و هم نمی‌توان صادرات انجام داد. در نتیجه این عوامل هم باعث منفی شدن تراز تجاری کشور می‌شوند.

با توجه به شرایط فعلی کشور، اگر کوچک‌ترین واردات و یا صادراتی انجام شود، می‌تواند بر تراز تجاری کشور تأثیر بگذارد و حتی به صورت مقطعی یک رشد نسبی را نشان دهد.

بررسی تراز تجاری کشور از 1357 تا امروز

بررسی تراز تجاری کشور از سال 1357 تا به امروز نشان می‌دهد که تراز تجاری کشور در اکثر مواقع منفی بوده و به صورت محدود تراز تجاری کشور مثبت بوده است.

در سال‌های اول انقلاب و همزمان با شروع جنگ تحمیلی، تراز تجاری کشور به دلیل شرایط جنگ دستخوش تغییرات چشمگیری شد. به طور مثال در سال 1362 تراز تجاری کشور به منفی 17.7 میلیارد دلار رسید.

البته در این دوره به دلیل کاهش تولید، تخریب زیرساخت‌ها، تأمین هزینه‌های جنگ، تراز تجاری کشور منفی شد و کشور با کاهش قابل توجه صادرات و نیاز شدید به واردات به ویژه در بخش کالاهای اساسی و ابزار نظامی مواجه شد.

در سال‌های 1370 تا 1379 که دهه سازندگی پس از جنگ تحمیلی بود، کسری در تراز تجاری همچنان وجود داشت اما به نسبت دهه 60 هجری شمسی شدت آن کمتر بود. در این سال‌ها تمرکز بر بازسازی بعد از جنگ و توسعه صادرات بود.

در دهه 80 همچنان تراز تجاری کشور روند نزولی داشت. طوری که کسری تراز تجاری در سال‌های 83 تا 91، به بیش از 15 میلیارد دلار رسید. البته در این دوره قیمت نفت به طور چشمگیری افزایش یافت و این امر می‌توانست بر تراز تجاری غیرنفتی تأثیرگذار باشد.

از سال 92 وضعیت تراز تجاری کشور به دلیل شروع تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران تغییر کرد و مراودات ایران با سایر کشورها کاهش یافت.

اما در سال 1394 هم کسری تجاری هشت ماهه روند کاهشی داشت و به دو میلیارد و 625 میلیون دلار رسید. علت اصلی این امر افزایش صادرات و کاهش واردات بود. البته امضای برجام هم بر این موضوع تأثیر مثبت داشت. بعد از آن کسری تجاری سیر صعودی پیدا کرد به طوری که تراز تجاری در هشت ماهه سال 1396 به 8.5 میلیارد دلار رسید.

در سال 1397 تراز تجاری کشور مثبت شد. چراکه در این سال به دلیل افزایش صادرات و کاهش واردات، تراز تجاری کشور به دو میلیارد و 432 میلیون دلار رسید.

حال اما گویا پس از دولت سیزدهم که با ترفند محاسبه صادرات نفتی در تراز تجاری توانست برای خود کارنامه مثبت بسازد، دولت چهاردهم نیز به ترفند منحصر به فرد خود دست یافته و سعی دارد ناترازی 2.5 میلیارد دلاری تجارت در پنج ماه را به عنوان دستاورد برای افکار عمومی جا بزند.