سارا اسلامی: گروه اجتماعی: موضوع کودک همسری، یکی از چالشهای فرهنگی و اجتماعی است که همچنان در کشور تداوم دارد. اخیراً زهرا بهروزآذر، معاون رئیسجمهور در امور زنان و خانواده، گفته است که این پدیده در دو یا سه استان کشور رخ میدهد. اما استانهای درگیر با چالش کودک همسری کدامند و چه شرایط اقتصادیای دارند؟ کودک همسری یا ازدواج در سنین کمتر از 18 سال، پدیدهای است که به گواه پژوهشها و نظرات کارشناسان، تبعات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی دارد و میتواند علاوه بر خود فرد درگیر با موضوع، بر زندگی فرزندان او نیز اثر بگذارد.هر چند پسران نیز ممکن است در سنین قبل از بلوغ کامل جسمی و فکری، ناچار به ازدواج شوند، اما قربانیان کودک همسری معمولاً دختران هستند. عدم برخورداری کافی فرد از دوران کودکی، نبود بلوغ اجتماعی و فکری و افزایش طلاق، محرومیتهای تحصیلی، آسیبهای روانی، خطرات جسمی در زمان زایمانهای احتمالی و افزایش امکان درگیری فرد با خشونت خانگی، از جمله تبعاتی است که این پدیده میتواند در پی داشته باشد.در این میان، تداوم احتمالی چرخه فقر و ناآگاهی مادر درباره مسائل مربوط به تربیت کودکان، از جمله مواردی هستند که تبعات کودک همسری را به نسل بعد نیز تسری میدهند.
سن ازدواج در ایران
قانون مدنی ایران، سن ازدواج در ایران را 13 سال برای دختران و 15 سال برای پسران در نظر گرفته است؛ البته در سنین پایینتر نیز با اجازه ولی و «به شرط مصلحت با تشخیص دادگاه صالح»، امکان ازدواج وجود دارد.
اما بسیاری از کارشناسان پرسشی را در این مورد مطرح میکنند؛ چگونه است که کودکان زیر 18 سال در کشور، امکان انجام بسیاری از امور از جمله اخذ گواهینامه رانندگی یا انعقاد قراردادهای تجاری را ندارند اما میتوانند متأهل شوند؟
معاون رئیسجمهور: کودک همسری در کشور شیوع ندارد
در این میان، زهرا بهروزآذر، معاون رئیسجمهور در امور زنان و خانواده، در جریان سفر هفته اخیر هیات دولت به خوزستان، گفته است که کودک همسری در دو یا سه استان کشور مشاهده میشود.بهروزآذر در عین حال گفته است که این پدیده در کشور شیوع ندارد اما «حتی یک مورد وقوع کودک همسری نیز زیاد است.»
عدم اعلام آمار کودک همسری
در عین حال، منابع رسمی آمار کودک همسری را از بهار 1402 تا کنون، به درستی و منظم اعلام نکردهاند و رواج یا عدم رواج آن در کشور از این لحاظ، چندان مشخص نیست.در «گزارش وضعیت اجتماعی و فرهنگی ایران» ویژه تابستان سال جاری، تنها به میانگین سن ازدواج و طلاق در کشور اشاره شده. در متن آن آمده است: در تابستان 1403 میانگین سن در اولین ازدواج در مردان 28.2 سال و در زنان 24.0 سال بوده. همچنین میانگین سن در زمان ازدواج در مردان 31.3 سال و در زنان 26.4 سال بوده است.البته با این توضیح که «میانگین سن در اولین ازدواج در مناطق شهری همواره بالاتر از مناطق روستایی» قرار دارد.
استانهایی که بیشترین و کمترین آمار کودک همسری را دارند
اما کودک همسری در چه استانهایی بیشترین و کمترین رواج را دارد؟
هر چند آمارها در این زمینه به روز نیست، اما بر اساس گزارشهایی که رسانهها در دو سال اخیر عمدتاً به نقل از معاونت رئیسجمهور در امور زنان و خانواده در دورههای پیشین اعلام کردهاند، خراسان رضوی، آذربایجانشرقی و سیستان و بلوچستان بیشترین آمار کودک همسری را دارند.در مقابل، کمترین تعداد ازدواج کودکان زیر 18 سال، در دو استان ایلام و سمنان رخ میدهد.
شرایط اقتصادی 5 استان
کارشناسان علاوه بر مسائل فرهنگی و اجتماعی، چالشهای اقتصادی را نیز در موضوع کودک همسری دخیل میدانند. بر این اساس، تجارتنیوز شرایط اقتصادی پنج استان مورد اشاره را با توجه به دو شاخص نرخ تورم و نرخ بیکاری و همچنین گزارشهای رسمی بررسی کرده است.
استانهایی که بیشترین آمار کودک همسری را دارند
1- خراسان رضوی
نرخ تورم سالانه این استان هم در بهمن 1401 و هم در جدیدترین گزارش مرکز آمار، بیشتر از میانگین کشوری بوده است. در عین حال، نرخ بیکاری این استان در زمانی که آخرین گزارش مربوط به آمار کودک همسری منتشر شد، بالاتر از نرخ بیکاری کل کشور قرار داشت.همچنین سایت تحلیل بازار سال گذشته گزارش داد که نزدیک به 30 درصد از خانوارها در خراسان رضوی دچار «فقر قطعی» هستند که این رقم بالاتر از متوسط کشوری است.در عین حال، مرکژ پژوهشهای مجلس تا کنون دو پژوهش را با عنوان «فقر چندبُعدی» منتشر کرده؛ تاریخ انتشار دومین مورد، شهریور 1403 است اما آمارهای آن به سال 1400 و پیش از آن مربوط میشود.
بر اساس این گزارش، تعداد خانوارهای درگیر با «محرومیت شدید» در خراسان رضوی، کمتر از 10 درصد است و این استان در جایگاه هشتم استانهایی با «کمترین محرومیت شدید» قرار میگیرد.
2- آذربایجان شرقی
این استان در زمان انتشار آخرین آمارها از کودک همسری، تورمی بالاتر و نرخ بیکاری کمتر از متوسط کشوری داشت.آذربایجان شرقی، در گزارش «پایش فقر 1400»، چهاردهمین استان محروم کشور بود؛ در عین حال، بر اساس پژوهش «فقر چندبُعدی»، در جایگاه پنجمین استان کشور با «کمترین خانوارهای درگیر با محرومیت شدید» قرار داشت.همچنین بر اساس گزارش سایت تحلیل بازار، اندکی بیشتر از 20 درصد از خانوارها در آذربایجان شرقی با «فقر قطعی» درگیر هستند؛ با وجودی که این رقم قابل توجه است، پایینتر از متوسط کشوری قرار دارد.
3- سیستان و بلوچستان
نرخ تورم سالانه این استان در بهمن 1401، بالاتر از میانگین کشوری بود و نرخ بیکاری سیستان و بلوچستان نیز در زمستان همان سال، شرایط مشابهی داشت.این استان بر اساس گزارش وزارت کار از پایش فقر 1400، محرومترین استان کشور محسوب میشد. سیستان و بلوچستان همچنین در گزارش مرکز پژوهشهای مجلس از «فقر چندبُعدی»، در صدر استانهایی با «بیشترین محرومیت شدید» قرار داشت؛ به گونهای که تعداد خانوارهای دارای این شرایط در استان به بیش از 30 درصد میرسید.از سوی دیگر، در گزارش سایت تحلیل بازار آمده است که بیش از نیمی از خانوارهای این استان درگیر فقر قطعی هستند و سیستان و بلوچستان از این نظر نیز در صدر قرار دارد.در این میان، وزارت کار در دی امسال متنی آماری و تحلیلی را در مورد «فقر مسکن» منتشر کرد؛ این گزارش از جمله به تعداد خانوارهای مستأجری میپرداخت که در کشور و استانهای مختلف درگیر درجات مختلفی از فقر هستند.بر اساس متن منتشر شده، نرخ محرومیت مسکونی در سیستان و بلوچستان در سال 1401، حدود 58 درصد بوده است.از سوی دیگر، بیشترین نرخ محرومیت مسکونی شدید و بیشترین تعداد خانوارهای درگیر با این موضوع نیز در استان سیستان و بلوچستان بودهاند که شامل 8.31 درصد خانوارها، معادل 249 هزار مورد میشود.
استانهایی که کمترین آمار کودک همسری را دارند
1- ایلام
این استان در بهمن 1401 تورمی بالاتر از متوسط کشوری داشت اما در زمستان همان سال، نرخ بیکاری ایلام پایینتر از شاخص کل بود.این استان در گزارش پایش فقر 1400، نهمین استان محروم کشور محسوب میشد. در عین حال، از نظر پژوهش «فقر چندبعدی»، در جایگاه هفتمین استان کشور با «کمترین خانوارهای درگیر با محرومیت شدید» قرار داشت.همچنین بر اساس گزارش سایت تحلیل بازار، حدود 20 درصد از خانوارهای ایلام درگیر فقر قطعی هستند که این رقم کمتر از متوسط کشوری محسوب میشود.از سوی دیگر، در گزارش وزارت کار از «فقر مسکن»، ایلام از برخی جهات، نسبت به بسیاری از استانهای دیگر شرایط بهتری دارد.برای مثال، کمترین تعداد خانوارهای مستأجر درگیر فقر مطلق (پنج هزار خانوار)، متعلق به این استان است؛ البته کمترین نرخ فقر به استان زنجان (18 درصد) تعلق دارد.
2- سمنان
دو شاخص تورم و بیکاری این استان، در بازههای مورد بررسی، کمتر از نرخ کل کشور قرار داشتند.سمنان در گزارش پایش فقر 1400، بیست و چهارمین استان محروم کشور بود؛ همچنین در پژوهش فقر چندبعدی، سومین استان از نظر «کمترین محرومیت شدید» محسوب میشد.این استان در گزارش تحلیل بازار نیز چهارمین استان با کمترین درصد خانوارهای درگیر با فقر قطعی بود و در میان استانهایی قرار داشت که این آمار در آنها به کمتر از 15 درصد میرسید.همچنین سمنان در گزارش وزارت کار از «فقر مسکن»، کمترین نرخ محرومیت مسکونی (1 درصد) و کمترین تعداد خانوارهای درگیر با این نوع از محرومیت (171 خانوار) را دارد.برخی نتایج این بررسی، تأثیر وضعیت اقتصادی استانها در میزان شیوع کودک همسری را تا حدودی نشان میدهد.
