نقش کلیدی مناطق آزاد در توسعه

کمال ابراهیمی کاوری-کارشناس مناطق آزاد: مناطق آزاد تجاری در جهان امروز به عنوان ابزارهای کلیدی توسعه اقتصادی، جذب سرمایه‌گذاری و تسهیل تجارت بین‌الملل شناخته می‌شوند. این مناطق نه فقط به‌عنوان محدوده‌هایی برای معافیت مالیاتی، بلکه به‌عنوان «اکوسیستم‌های رقابتی» عمل می‌کنند که در آن سیاست‌های هوشمند، زیرساخت‌های مدرن و پیوند مؤثر با زنجیره‌های جهانی تأمین، موجب رشد پایدار شده است. در دوبی، منطقه آزاد جبل‌علی  نمونه‌ای موفق از این مدل است که با جذب بیش از 8000 شرکت بین‌المللی از 100 کشور، به رکن اصلی اقتصاد غیرنفتی امارات تبدیل شد. در سنگاپور نیز مناطق آزاد در کنار سیاست‌های باز تجاری، محیطی ایجاد کردند که شرکت‌های چندملیتی بدون دغدغه بوروکراسی، فعالیت‌های صادرات‌محور خود را گسترش دهند. در چین نیز منطقه آزاد شنژن نه‌تنها محرک انقلاب صنعتی دهه 1980 شد، بلکه الگوی اقتصادی جدیدی را برای توسعه صادرات، فناوری و نوآوری به‌وجود آورد. در مقابل، مناطق آزاد ایران با وجود برخورداری از موقعیت جغرافیایی ممتاز و منابع انسانی توانمند، هنوز فاصله قابل‌توجهی با این استانداردها دارند. به جای تبدیل‌شدن به کانون‌های سرمایه‌گذاری و تولید صادرات‌محور، بسیاری از این مناطق به مسیرهای وارداتی، بازارهای مصرفی و حوزه‌های معافیت‌محور بدل شده‌اند. نبود زیرساخت‌های مناسب، بی‌ثباتی در سیاست‌های ارزی و تجاری، ناهماهنگی نهادی و تغییرات پی‌درپی مدیریتی از عوامل اصلی این عقب‌ماندگی است. در بسیاری از مناطق آزاد کشور، نگاه به توسعه هنوز «اداری و محلی» است، نه «اقتصادی و بین‌المللی». مناطق آزاد در جهان بر اساس رقابت، شفافیت و تسهیل سرمایه‌گذاری عمل می‌کنند، در حالی‌که در ایران همچنان با محدودیت‌های بوروکراتیک، مقررات چندگانه و وابستگی شدید به تصمیم‌های مرکزی مواجه‌اند. برای عبور از شرایط موجود، ضروری است فلسفه وجودی مناطق آزاد بازتعریف شود. باید از نگاه سنتی معافیت‌محور به سمت مدل‌های نوین «توسعه‌محور» حرکت کرد. این مناطق باید به پایگاه‌های صادراتی، مراکز نوآوری صنعتی و حلقه‌های پیوند ایران با زنجیره‌های جهانی تبدیل شوند. تحقق این هدف نیازمند استقلال مدیریتی واقعی، نظام مالی شفاف و حضور فعال سرمایه‌گذاران بین‌المللی است. مناطق آزاد ایران زمانی می‌توانند به مأموریت اصلی خود بازگردند که از حاشیه اقتصاد ملی خارج شده و به قلب تعاملات اقتصادی جهانی راه یابند؛ همان مسیری که دوبی، سنگاپور و شنژن سال‌ها پیش با شجاعت و اصلاح ساختاری پیمودند.