حجت میان آبادی-پژوهشگر دیپلماسی آب: مطالعات مختلف بین المللی نشان داده که بحران آب در حوزههای فرامرزی بیش از آنکه ناشی از مسائل اقلیمی صرف باشد ناشی از نبود یک ساز و کار حکمرانی مشارکتی و مشترک است. یعنی ما حوزههایی داشتیم که علیرغم شرایط اقلیمی نامناسب به دلیل وجود یک ساز و کارهای حکمرانی مناسب اصطلاحاً چالشهای اقلیمی سبب همکاری بیشتر هم شده است. لذا مسئله را باید با یک نگاه چند بُعدی تحلیل و تفسیر کرد که یک شناخت جامعی نسبت به مسئله حاصل شود. مواردی در بحث آبهای فرا مرزی مطرح میشود اما نکته کلیدی و اساسی این است که بحران فعلی آب که در ایران نیز شکل گرفته یک بحران منطقهای است و این بحران مختص به ایران نیست وخیلی از کشورهای منطقه نیز بسیار شدید وهم راستا با ایران دچار تبعات این بحران شدهاند، چه در حوزه کشاورزی، چه در حوزه آب شرب شهری وچه در حوزه محیطی. از جمله ترکیه، عراق و کشورهای دیگر. اما نکته مهمی که وجود دارد این است که بگوییم بحران فعلی آب شرب اصطلاحاً ناشی ازاین موضوع است؟ اینکه بحران ناشی از آب را به یک تک عامل منحصر کنیم رویکرد انحرافی و آدرس غلط در شناسایی متهم کمآبی است. مسئله و بحران آب در ایران ومنطقه یک مسئله اصطلاحاً چند عاملی است، ترکیبی از مسائل اقلیمی، سیاستی، سیاست گذاری و تعاملات منطقهای است که این دامن گیر کشورهای مختلف نیز شده است. مطالعات مختلف در دنیا نشان داده در بخش فرامرزی به صورت بلندمدت پایه این مشکل میتواند اقدامان انسانساز باشد، این اقدامات میتواند سیاستهای نادرست، عدم استفاده از ابزارهای مناسب، عدم مشارکت، استفاده از آب به عنوان ابزار سیاسی و نظامی باشد که این می تواندعامل کلیدی و اساسی باشد. اما در نهایت مطالعات مختلف بین المللی نشان داده که بحران آب در حوزههای فرامرزی بیش از آنکه ناشی از مسائل اقلیمی صرف باشد ناشی از نبود یک ساز و کار حکمرانی مشارکتی و مشترک است. یعنی ما حوزههایی داشتیم که علیرغم شرایط اقلیمی نامناسب به دلیل وجود یک ساز و کارهای حکمرانی مناسب اصطلاحاً چالشهای اقلیمی سبب همکاری بیشتر هم شده است. لذا مسئله را باید با یک نگاه چند بُعدی تحلیل و تفسیر کرد که یک شناخت جامعی نسبت به مسئله حاصل شود. سدسازیهای ترکیه نمیتواند بر روی آب تهران یا مشهد تأثیر گذار باشد و در این خصوصو باید مطالعات مختلف صورت گیرد و میبایست وزارت نیروطی مطالعات خود اعلام کند که با توجه به دادههای که وجود دارد سد سازی های ترکیه تا چه میزان میتواند سبب کاهش آب ورودی به ایران و کاهش حقابه طبیعی در بخشهای شرب، کشاورزی و محیط زیست ما بشود. از آنجا که این مسئله نیازمند دادههای خاص و مدلهای خاص آبی است متاسفانه عملاً در حیطه دادههای وزارت نیرو قرار میگیرد. اصلیترین راهکار خروج از این شرایط این است که مقامات سیاسی کشورهای منطقه یک اصل را قبول کنند، اصل بسیار کلیدی. اینکه اصطلاحاً طبیعت مرزهای سیاسی انسان ساز را به رسمیت نمیشناسد و زور و قدرت طبیعت همیشه بر انسان در طول تاریخ غلبه داشته است، فقط صبر طبیعت از صبر انسان خیلی بیشتراست و تا زمانی که مقامات سیاسی و سیاست گذاری کشورهای منطقه و مردم به این آگاهی نرسند که امنیت پایدار آبی و امنیت پایدار اقلیمی را نمیشود در مرزهای انسانساز سیاسی محصور کرد مسائل در منطقه غرب آسیا و بحرانهای اقلیمی آن حل و فصل نمیشود. این پیشنیاز اساسی هرگونه تحول است که مردم و سیاست گذاران و سیاستمداران کشورهای منطقه غرب آسیا یا همان خاورمیانه قبول کنند که طبیعت، مرزهای سیاسی انسانساز را به رسمیت نمیشناسد. امنیت پایدار اقلیمی در ترکیه منوط به ایجاد امنیت پایدار آبی و اقلیمی در سوریه عراق و ایران است. هر کشوری که بخواهد یک جانبه مرزهای سیاسی خود را بر مرزهای طبیعی تحمیل کند طبیعت و محیط زیست بلا استثنا ءبخاطر قدرت زیادی که دارد پاسخش را بسیار سهمگین و سخت خواهد داد. اما این پاسخ مقداری زمان بر خواهد بود، همانطور که الان دریاچه ارومیه در داخل ایران خشک شده، همانطور که دریاچه توز به عنوان دومین دریاچه بزرگ ترکیه در دو سال اخیر خشک شده و 5 هزار فلامینگودر این دریاچه کشته شدند. اینها اصطلاحاً پیش شرط هرگونه اقدامی است، تا این باور، منافع و امنیت مشترک شکل نگیرد ساز و کارهای اصطلاحاً محدود کننده به مرزهای سیاسی موفق نخواهند بود وشکست خواهند خورد. یک کشوری میتواند بیاید بگوید من امنیت اقتصادی خودم را میسازم و این امنیت اقتصادی را محدود به مرزهای سیاسی میکنم، میتواند بگوید من امنیت انرژی خودم را میسازم و یک امنیت انرژی پایدار را در محدوده مرزهای سیاسی انسانساز خودم ایجاد میکنم و می گوییم باشد، اما امنیت در حوزه آب، اقلیم و حوزه محیط زیست یک مسئلهای است که محصور در مرزهای سیاسی انسانساز به هیچ عنوان حاصل نمیشود. هر کشوری بخواهد امنیت آبی و محیط زیستی و فراتر از آنها اقلیمی خود را محصور به مرزهای سیاسیاش کند بلا استثنا این رویکرد و این راهبرد سیاستگذاری شکست خواهد خورد و تجارب و مطالعات متعدد بین المللی و تاریخی این شکست را ثابت کرده است. تامنطقه ما به این آگاهی نرسد متاسفانه کاری را نمیشود کرد.
